Тыын былдьа?ыгар

Эдэрбэр сир-дойду иччитэ баарын хаста да биллэрэн турар, ону эдэр, дохсун буолан аахайбатах эбиппин. Дьи?инэн сэрэтэ, ??рэтэ-такайа сылдьаллар, ону би?иги куойабытыгар-ма?кыбытыгар о?устаран аанньа аахайбаппыт. Дьэ буолар буолтун кэннэ биирдэ «бабат» диибит.

Биирдэ кы?ын, киэ?э утуйаары ороммор сыттахпына, хапкаан тыа?а илэ-чахчы тас гынна. Са?ыл хапкааммар и?нибитин сэрэйдим, ол эрээри ханныгын билбэппин. Ол кэм?э хапкааным алта сиргэ баар этэ, онон барыахтаах сирбэр бардым. Дьи?инэн ырытан, толкуйдаан баран барыах баар эбит. Онтукам мыраан ?рд?гэр баа?ына кытыытыгар ииппит хапкааммар и?нибит. Суолга тахсан биэрбитин «булчуттар» илдьэ барбыттар.

Итинник дьону ки?и булчуттар диир кыа?а суох. Туртастыы, мас к?т?рд?? сылдьан баран дьонугар са?ылы хапкаа??а бултаабыттарын хайдах бы?аарбыттара буолла. Хара тыа иччитэ т??лээх уллу?ахтар са?ылгын уоруохтара, онон сэрэн диэтэ?э. Ону ?йд??б?т ки?и буолла?ым. Уоран иннилэрин сарбынар, олохторун огдолутар дьону а?ына саныыбын, кинилэргэ кыы?ырбаппын. Хомойорум диэн, Байанай миэхэ анаабытын уордаран булдум ханынна. Онон кинилэр буруйдарын содулугар мин эрэйдэнним. Дьи?инэн мин туох буруйдаах буолуохпунуй. Биир ыйы бы?а сииккэ сиэллим, хаарга хаамтым. Хата Байанай биир эрэ ыйга ыстарааптаата. Хайдах оруобуна биир ыйга ыстарааптыыра буолла? Са?ылбын ха?ан с?тэрбиппин ким к?р?н олороруй? Ки?и эт ?й?нэн бы?аарбат суола. Биир ый мэлийэн баран дьэ бултуйар буолбутум. Кырдьа?ас булчуттар улахан буруйга-сэмэ?э ?с сылга диэри ыстарааптыыр дииллэр. Дьэ дьикти. Сиргэ-уокка бэйэ бодотун тардынан, иннигин-кэннигин кэтэнэн, сиэри-туому туту?ан, Баай Байанайтан к?рд???н сылдьыллыахтаах.

Сиэри-туому тутуспатахха, олус элбэх дэ?-о?ол тахсар. Ол и?ин эдэр дьо??о сэрэтэн этэбин.

Биирдэ Б??т?р этэн турар: «Са?ыл – олус ?йд??х, киитэрэй кыыл. Бултуургар кинитээ?эр мындыр буолуохтааххын. Аны бултатар ки?итигэр бултатар, булчут эрэ барыта ылбат. Са?ылы бултуур – ?рк?н ?й былдьа?ыыта. Элбэхтэ сыраластаххына, то?ноххуна-хаттаххына эрэ бултуо?. Ма?найгы са?ылы ылыы син биир ма?найгы тустуу маастарын охторуу кэриэтэ. Кэлин, сатабылы? улаатта?ына, куккунан-с?рг?нэн баттаан, тустууга курдук к??стээх маастар буоллаххына, эдэр са?ылы Байанай биэрдэ?инэ хото ылыа?».

Итини Б??т?р с?пк? эппит дии саныыбын. Биир к???н арыыга икки хапкааны уураат, эр-биир икки са?ылы ылбытым. Э?иилигэр ол арыыга к??сп?н эрдэттэн ?р?нэн баран, ?р ылбакка эрэйдэммитим. Онон туох эрэ к?ст?бэт к??с баар.

Бултууру? бэйэ? бэрди? буолбатах, Байанай бы?аарар эбит. Т???н?н т??лээх булдугар убанан истэ?им аайы ?йд??б?т?м ?ксээн тахсар. Т??лээх булда ту?унан б?л????ктээх, куттаах-с?рдээх. Ону ыры?алаан сурукка тиспит ки?и…

Мин биирдэ ?гэспинэн куорат оптуобу?унан айаннаан тиийэн, са?ылга биэс чааркааны ииттим. Уонча хонон баран то?уурдарбын к?р? барар буоллум. Хайаан да?аны биир эмэ и?нибитэ буолуо диэн атаспын Уйбааны массыынанан илдьэригэр к?рд?ст?м. Ата?ым нэдиэлэ?э биирдэ ыраах бултуурбар барсар, эмиэ ту?унан куттаах-с?рдээх, т??ллээх-биттээх ки?и.

К?н? бы?а хаамар сирбэр улахан омук массыынатынан начаас сирилэтэн тиийдибит. Ма?найгы чааркаан та?ыгар тохтоотубут. То?уу хаары кэ?эн иккиэн суксуру?ан, ?рэх ?рд?гэр тиийдибит. ?рэ?и ???й?н туран атаспыттан ыйытабын: «Уйбаан, тугу к?р???н?»

Ки?им хардарар: «Са?ыл ?рэххэ ойон киирэн икки илин ата?ыттан хапкаа??а и?нэн сытар».

Мин са?арбаппын. Бултаабыт а?ай ки?и буолан и?иэттэн эрэ кэбистим.

Тохтуу т??эн баран со?уйбут куола?ынан эттэ: «Чааркаа??а и?нибит са?ыл та?ынан иккис са?ыл чааркааны со?он ааспыт». Уйбаан чэ?кээйититтэн талахха и?нибит иккис са?ылы тыыннаах олорорун булан а?алла.

???с чааркаа??а киирэн и?эн: «Былырыын ?рэх и?игэр ииппит чааркааммар са?ыл и?нэн баран бу манан ааспыта», – диэт, инним диэки хаары ыйан к?рд?рд?м.

Уйбаан мин ыйбыт сирбин к?р?н баран ха?ыытыы т?стэ: «Быйыл эмиэ чааркаан со?уулаах са?ыл ааспыт».

Дьэ ол улахан са?ылы сырабыт-сылбабыт баранан, к?н? бы?а эккирэппиппит. Уйбаан ата?ар кыанар ки?и буолан сиппитэ. Ол сыл иккитэ иккилии са?ылы тэ??э с?гэн дьиэбэр кэлбитим.

Дьэ оннук, Баай барыылаах Байанай биэрдэ?инэ, ки?и сымыйалаан эппитин курдук биэрэр. Дьи?инэн итини суруйуо суохтаахпын суруйдум. Улахан булчуттар бултаабыккын кэпсиэхтээххин, Байанай ??р?нньэ? дииллэр. Онон кыратык быктаран, биир к?н ?лг?мн?к бултаабыппын суруйдум, к?н аайы итинник бултаабаккын. ?кс?гэр сииккэ сиэлэ?ин, хаарга хаама?ын.

Бултаатарбын эрэ Б?л?? Л?к?ч??н?гэр олорор улуу булчукка, аарыма кырдьа?аска Дьэпсиэйэп Сэмэ??э эрийэн, кэпсээн ??рдэбин. О?онньоттор булт ту?унан олус сэргииллэр, эдэр-сэнэх кэрэ кэмнэрин, сылдьыбыт сырыыларын санаан эрдэхтэрэ. Са?ылы кыайан ылбатахха о?онньоттор с?бэлииллэр, алгыыллар. Дэлэ?э да?аны этиэхтэрэ дуо «кырдьа?астан алгы?ын, эдэртэн эрчимин ыл» диэн.

?лг?мн?к бултаабыт сылбар т??йдэ диэн куттаммытым, онно Боро?он о?онньор эппитэ: «Дь?г??р, эн сиэри-туому туту?ан булка ?р сыраласты?, онон т??йдэ диэн куттаныма. Ити эн Байанайга, тыа иччитигэр бэйэ ки?итэ буолбуту? бэлиэтэ».