Тыын былдьа?ыгар

Ки?им с?б?лээбэтэх куола?ынан с???д?йдэ: «Кы?ы??ы булка кэлэн баран мантан сылаас тыа дьиэтигэр хонуом дии санаабыты? дуо? ??л мутук тосту то?ор тымныытыгар манна хапкаан к?р? сатыы кэлэр, кырдьык, саллыылаах. Аара то?уурдаргын к?р?н, хара?а?а харбыала?ан, туос сатыы бырды? быстан к?лгэдийэн кэлэ?ин, илии иминэн мас мастыыгын. Ол сылдьан с?гэ? уга тосту ыстанан ыксатар. Дьэ, бы?атын эттэххэ, дьи?нээх эр ки?и булда бу буолар. Маннык булка уол о?о уйана-хатана биллэр, у?аарыллар-хатарыллар», – диэн са?арбыппын кэмсиннэрдэ.

Саха былыргы булчуттара т??лээх соноругар т???л??х то?муттара-хаппыттара, эрэйи э?ээрдэринэн тэлбиттэрэ буолуой диэн бэйэм эппинэн-хааммынан билэн олус с?хт?м. Т??? ичигэс та?астаах буолуохтарай, уонунан к?ск? салаасканан сатыы бултуу тахсар дьон. Былыргы улуу булчуттары ытыктаан, кинилэртэн саллан, са?ата суох с???н сыттым.

?б?гэлэрбит ?рк?н ?йд??х буолан бу дойдуга олохсуйан олордохторо. Булт тэрилин айан, ону ту?анан, бултаан-алтаан тыыннаах ортохторо. Холобур, айаны о?оруу, тыатаа?ы сохсотун охсуу, хандааны туруоруу т???л??х мындыр ?йт?н тахсара буолуой. Саха былыргы булчуттара аар айыл?а?а у?аарыллан-хатарыллан, куо?анан, сындалыйбат сындаа?ыннаах буолаллар. Кинилэр удьуордара – тустууктарбыт аан дойду улахан к?б??рдэриттэн кыайыы к?т?лл?н?н сири-сиксигинэн эргийэн кэлэллэр.

Арай сарсыарда у?уктубутум: о?ох тигинэччи оттуллубут, харбыыл истиэнэ быы?ынан сулустар к?ст?бэттэр, халлаан су?уктуйан эрэр. Куоракка курдук буолбатах. На?аа чэбдигирэн у?угуннум. ??рэ-к?т? ойон туран, курданарбар дылы сыгынньахтанан, хаарынан сууннум-тараанным.

Ити к?н ?р??н, маспытын бэлэмнээтибит. Эргэ ??тээн буолан, хаппыт мас биэрэстэ ыраах ?рэх куулатыгар ордубут. Ону булан охторон, соро?ун та?ан, бы?а холоон биир ыйга тиийэр гына, бысталаан кэбистибит. ?лэни б?тэрэн киэ?э а?ыы олордубут. Мин бала?ан ба?анатыгар ?й?н?н, наара оро??о олорон, куруускаттан итии чэйи сыпсырыйан и?эбин. Б??т?р миэхэ к?хс?нэн олорон остуолга а?ыыр.

Ол олордохпуна, эмискэ, т??? да аан а?ыллыбатар, «киирдилэр» диэн сэрэйэ санаатым. С?рэ?им эмискэ к??скэ тэптэ, кулгаа?ым чу?кунаата, мэйиим эргийдэ. Кыайан хамсаабат турукка киирдим. Б??т?р тугу эрэ кэпсиир, ону ?йд??н истэр кыа?ым суох, са?ата ханна эрэ ыраах и?иллэр. Кыахпын былдьатан, далбааран, хамсалаах табах бысты?а да? курдук олорбутум кэннэ «та?ыстылар» дии санаатым. Дьэ онтон уоскуйан туос амабар т?ст?м. Киэ?э ??т?н тохпут о?олуу уку-сакы сырыттым. Онноо?ор до?ордоох ки?и кыа?ын ылар буоллахтарына, б?т?н биир ыйы бы?а билбэт сирбэр хайдах со?ото?ун олоробун диэн санаа т?б?б?р эриллэн киирдэ.

Киэ?э хойут, утуйаары сытан, с??м т?сп?пп?н к?р?н ки?им с?бэлээтэ: «??тээ??э со?ото?ун хоноргуттан дьаарханар буоллаххына, к?н? бы?а ?лт? сылайыах-хар диэри тыа?а хаамп, киэ?э хойут кэлэн ?лэ?ин-хамнаскын б?тэрэн баран, тугу да санаабакка утуйан хаал. Бу дойдуга тугу эмэ сыы?а-халты туттан холдьо?улуннаххына, т??н туран куотума, то?он ?л???, халлаан сырдыыта айаннаар. Ки?и эрэ буолларгын сэрэнэн сырыт, илиигин-атаххын дэ?нээтэххинэ ким да ?р???йбэт, мин биир ыйынан кэлиэхпэр диэри суолу? сойуо, буларым да саарбах. Бу дойду с?б?лээбэтэ?инэ тута биллэрэр».

Сарсыныгар Б??т?р дьиэлээтэ. Биир ый со?ото?ун аар тай?а ба?ыгар хайалар быыстарыгар хааларбыттан санаар?аан, санаа эргимтэтэ о?осто сытан, утуйан хаалбыппын. Оро?уйа5 сытан т??л т??ээн т??к?л?йд?м. ??тээ??э баар курдукпун. Б??т?р утары истиэнэ?э баар оронугар сытарын курдук сытар. Дэлби хаба?арбыппын, дьиэ та?ыгар та?ыстым. Арай к?рб?т?м: ??тээним дойдубар, ыалларым ?нд?р?йд??х далларын кэннигэр, баар эбит. Мин на?аа ??рд?м. Дьэ хата дойдубар бултуу сылдьар эбиппин дии санаатым. Ол быы?ыгар дойдубар куобах суох, чэ, туох буолуой дии саныыбын.

Ол сытан ки?им турбутугар у?угуннум. Тута т??лб?н кэпсээтим. Б??т?р балайда са?арбакка дьо?умсуйан сытан баран т??лб?н тойонноон эттэ: «Дьэ, Дь?г??р, бу дойду эйигин кырыы хара?ынан кынчарыйбатах, аты?ыраабатах, дойдугар сылдьар курдук санан диэбит».

Тото-хана а?аан баран, дьиэ та?ыгар тахсан ки?ибин, а?атын сайыспыт о?олуу, икки хайа икки ардыгар саппа?ыран туран атаардым. Б??т?р куула тыа?а киирэн к?хс? а?ыйахтык к?ст?н хаалла. Мин т??лб?н саныы-саныы, онтон дуо?уйан ??рэ-к?т?, сарда?алаах сарсыарданы уруйдуу, аламай к?н утары ту?ахтарбын иитэ, сарсыардаа??ы дьыбары бур?а?натан, алыы диэки хаама турдум.

Киэ?э хара?арбытын кэннэ ту?ахтарбын иитэн ?лт? сылайан кэлэн, то? турар ??тээн о?о?ун отуннум, куобахпын астаан бу?ара уурдум, ыйда?а сырдыгар оттор маспын а?ала бардым. Ыйда?а тунаархай сырдыгар ки?и ахтатыттан ыйанар ?рд?к дул?а?а мэ?эйдэтэ-мэ?эйдэтэ ?стэ кырынным, кэлэ-бара алта биэрэстэни адыр?айдаах6 сиринэн хаамтым. Онтон сарсы??ыбар бэлэмнээн, ?рэхтэн уу бастым. Тото-хана а?аан о?охпун ыбылы оттон, туох баар кыра да тыа?ы-уу?у и?иллии-и?иллии, сиэгиргээн сулустары к?р? сыттым.