Тыын былдьа?ыгар

Син биир урукку чааркааннарбын, дэйбиирбин, мас лаппаакыбын, ата?ым та?а?ын, ?т?л?кп?н илдьэ сылдьабын. Чааркааммын уруккум курдук ииттэрбин да, то?о эрэ ала-чуо ол сыл ?лг?мн?к бултаабытым буолла. Ба?ар, кырдьык, улуу ки?и эппитин курдук «бу ки?и элбэх сыратын-сылбатын биэрдэ» диэн кыратык дук гыналлара дуу?

Биирдэ Сэмэн кырдьа?ас этэн турар: «Дь?г??р, аар тай?а ба?ын тайанан, сылдьыбыт сирдэрбинэн бултаабыты? буоллар улаханнык бултуйуох эбиккин, ону куоракка хаайтаран сыта?ын».

Миэхэ бу улахан сыанабыл буолбута.

Кэлин буойуу-хааччах элбээн, ки?и бултуох санаата кэлбэт буолла.

Тустууга эмиэ элбэх сыл утумнаахтык дьарыктаннахха кыайа?ын. Мин улуу тириэньэргэ Б?т?р??б?скэ уон биэс сааспыттан са?алаан биэс уон сааспар диэри эрчиллибитим. Саа?ыран баран араас к?рэхтэ?иигэ кыттыбытым. Ол кэм?э туста сылдьар Саха сирин сэттэ му?утуур кыайыылаахтарын охторбутум. Итини хайдах ?йд??ххэ с?б?й, саастаах ки?и эдэр, к??гэйэр к?ннэригэр сылдьар уолаттары охторорун? Бу ки?и тустууга олус элбэх к?л???н?н тохто диэн, эмиэ ???ээттэн к?м?л?ст?хт?р?. Онон сырам-сылбам сыаналаммыта, хапса?айга уонна к???л тустууга аатым ааттаммыта.

Биирдэ к?рэхтэ?иигэ, ма?найгы т???мэх кэннэ сынньана турдахпына, Б?т?р??б?с эппитэ: «?лэлээ, ?лэлээ, туох барыта ?лэттэн тахсар». Ити этиитин ма?най соччо ахсарбата?ым, хайдах тустан хоторбун этиэ дии санаабытым.

Кэнники, саа?ыран баран ?йд??т?хх?, кырдьык, туох барыта ?лэттэн тахсар эбит. Улуу ки?и ити эппитэ сырдык сулус буолан сыдьаайан, сити?иигэ сирдиир.

Манан сирдэтэн эдэр дьо??о этиэм этэ: сиэри-туому туту?ан бултаа?-алтаа?, ?лэлээ?-хамсаа?, ч?л оло?у туту?ан у?уннук, дьаныардаахтык дьарыктаны?, к?рэхтэ?и?. Ха?ан эрэ э?иги к?л??????т тиллиэ, ааккыт ааттаныа, норуоккутугар туох эмэ ту?алаа?ы о?оруоххут.

Иккис т???мэх

Убайым Борокуопай кэпсээнэ

Хабараан

Ноху ?рэх диэн Алда??а т??эр Нуотара ?рэх салаата баар. Ол ?рэх э?ээр булчутугар – Чиккэ Уйбаа??а бииргэ бултуур до?отторо со?урууттан ыт о?отун а?албыттар. Ыттарын о?ото т??рт харахтаах, эриэн дь???ннээх, бэйэтин саа?ыгар улахан у?уохтаах-ар?астаах бэртээхэй нуучча боруодата ыт эбит. Ону ардай а?ыылаах адьыр?аттан куттаммакка, тэ??э туруула?арын ту?угар Хабараан диэн ааттаабыттар. Кырдьа?ас булчуттар тутан-хабан баран, ата?ар кыанар буолсу диэн билгэлээбиттэр.

К???н буолбутугар тыа?а тайахха хаама тахсыбыттар. Чиккэ Уйбаан ыта буолан, Хабараан с?рдээх мааны ???. Ол к???н булт б???н? бултаабыттар да?аны, мааны ыттара бултаспатах. Ыттар тайа?ы ?рэн тохтоттохторуна, тугу ?рэллэрий диэн к?р?н турара ???. Бука, тайа?ы ынахха маарыннатара буолуо. Булчуттар дьиктиргииллэр эбит. Чуга?аан к?рд?хт?р?нэ, ыттар ?рэ сылдьар тайахтарыттан Хабараан чугас олорор уонна уонна ?рс?бэт ???.

Уйбаан саа?ыран кулгаа?ынан м?лт?хт?к истэр буолбут, онон тайахха биирдэ эмэ барсар идэлэммит. Сарсыарда аайы ханан хайдах сылдьыахтаахтарын бы?аарар уонна астарын астаан абырыыр эбит.

Алтынньы са?аланан, сир ?рдэ, к??л муу?а добдугураччы то?мут. Хаар кыыдамнаабыт. Биир ?т?? к?н ар?ахха т?бэспиттэр. Хабараан бу сырыыга, тыатаа?ыны ынахха майгыннаппакка буолуо, ?р?? б???н? ?рб?т, бултуйбуттар. Ол к?н Уйбаан тыа?а барсыбыт. Киэ?э малаа?ыннаабыттар, о?онньордоро ??р?? б???т?н ??рб?т, ытым булчут буолла диэн улаханнык астыммыт.

Дьэ э?иилигэр ыттарын илдьэ тахсыбыттар. Бу сырыыга Хабараан букатын атын майгыламмыт: тайа?ы к?рд??р, булла?ына урутаан туруоран ?рэр, хаайан тохтотор. Ол к???н Баай Байанайдара ?лг?мн?к бэрсибит. Нуотара Эбэ хотун устун ??тээнтэн ??тээ??э Чиккэ Уйбаан ?ч?гэй ыттаммытын ту?унан сурах-садьык тар?анар. Алаас-алаас аайы, атыыр о?устуу айаатаата диэбиккэ дылы, ??тээн аайы булчуттар уостарыттан Хабараан диэн аат т?спэт буолар.

Ол са?ана би?иги а?абыт ытын булка ??рэттэрээри, уонна аатырдар Хабарааннарын к?р??р?, ата?ыныын Б?т?р??п Б??т?рд??н Ноху ?рэххэ Чиккэ Уйбаа??а бултуу тахсыбыттар. Болто?оттон бы?а т??эн Мырыла?а матасыыкылынан тиийбиттэр. Хата ат булан, малларын онно ындыылаан, Ноху диэки сатыы т???мм?ттэр. Хас да хонук айаннаан Чиккэ ??тээнигэр чуга?аабыттарын кэннэ, арай биир т??рт харахтаах ма?ан эриэн улахан ыт утары кэлэн, ??тээ??э баты?ыннаран а?албыт.

Киэ?э ??рэ-к?т? а?ыы олорбуттар. Ол олордохторуна о?онньор: «Дь?г??р, эн урут бултуур эти? дуо? Мин ытым мээнэ ки?ини утары тиийэн арыаллаабат», – диэн ыйыппыт.

Ону а?абыт билбэт сиригэр, улахан ?рэххэ, кэллэ-кэлээт бэйэбин кэпсэнэ олордохпунуй дии санаан: «Ээ, дьону баты?ан, тайахха биирдэ эмэ сылдьар этим», – диэбит.

Кулу?ун уота с???р?йэн эрдэ?инэ Хабараан уот кытыытыгар к?хс?нэн сытынан кэбиспит. Онно Уйбаан икки са?а кэлбит ки?иттэн хайаларын кэргэнэ ыарытыйарын ыйыппыт. Дьэ итинник, тиийээттэрин кытта Хабараан дьикти ыт буоларын к?рд?рб?т.

?рэххэ булчут да, ыт да элбэх буолар. Сарсыарда хас да б?л?хх? хайдан, хас да хайысханан хаама бараллар. Сорохторо о?онньор ыйбыт сиригэр к??лгэ тиийэн то?уйаллар эбит. Тайах, ыттан м?чч? туттарда?ына, ууга т??эн куотар идэлээх.