Ведзьміна тоня

І гэта зразумелі ўсе — што напісаць на помніку? Хто застаўся ляжаць там, у балоце, на Савіным востраве, а хто памёр нядаўна недзе ў Германіі?

Вось аб чым пытаўся дзед Васіль.

— Ну, вось вы і зразумелі… — дзед уважліва агледзеў усіх, кожнаму зазірнуў у вочы. — Незвычайную ты паперыну знайшоў, Віцька. Дзякуй табе за яе. Цяпер…цяпер я ведаю, дзе шукаць свайго сябра.

— Ну, вось, мы дакладна ведаем, што гэты Пітэр не, э-э, Андрэй Кульжа… — стаў разважаць Віталь. — Цяпер трэба…

— Нічога ў цябе не атрымаецца на гэты раз, — спыніў яго Сяргей. — Справа не ў тым, каго пісаць на помніку, а ў тым, каго не пісаць… Так, дзед Васіль?

— Так, сябры мае, так…

– І што ж атрымаецца? Там — нашы вяскоўцы, там — бацька нашага былога дырэктара школы Ганны Дзмітрыеўны… І значыць, некага з траіх нам трэба лічыць… здраднікам? — вымавіла апошнія словы са страхам Жэнька, умольна паглядзела на дзеда Васіля.

Дзед глядзеў ёй у вочы і сумна ківаў галавой.

— Так, унучка. Хоць які і ў чым ён здраднік…

— Але ўсё адно невядома, хто там не пахаваны, — уздыхнуў Віталь.

Дзед Васіль перавёў позірк на Віцьку, спытаў:

— Ты ішоў сюды, вырашыўшы зачытаць нам гэтае пісьмо перад усімі, так? Чаму?

— Я… я не мог адзін рашыць…

— Што рашыць?

Усе глядзелі на Віцьку, чакалі яго адказу, быццам толькі ён адзін ведаў, бо нешта ўтаіў ад іншых.

— Я… — Віцька запнуўся, потым прадоўжыў: — Не разумеў я, напачатку, але, здавалася, тут нешта страшнае было. І я не мог сам рашыць — паказваць гэта страшнае ўсім ці не. Цяпер я разумею — што канкрэтна з’яўляецца страшным. Вось…

Зноў наступіла цішыня.

— А нічога ты не знаходзіў у сваім Інтэрнэце! — раптам проста сказаў Віталь.

— Як гэта?

— А так, — падхапіўся з зямлі Віталь. — Мы не ведаем пра існаванне нейкай невядомай старонкі ў Інтэрнэце, нейкага горада і нейкага Пітэра.

— А што мы ведаем тады?

— Мы ведаем, што там пахаваны партызаны. І мы адшукаем магілу.

— Але прапала чацвёра, а знойдзем — тры!

— Чакайце, — прыпыніў усіх Сяргей. — Тры мы знойдзем, бо іх пахаваў чацверты. А сам чацверты не мог сябе пахаваць. Яго косці расцягнулі за столькі гадоў птушкі і звяры. І нічога дзіўнага.

– І на помніку трэба будзе пісаць усе чатыры прозвішчы! — заключыла Жэнька.

— То будзе падман… — паціснуў плячыма Віцька. — Дзед Васіль, чаго вы маўчыце? Мы ж зусім заблыталіся!

Дзед адказаў не адразу.

— А вы малайцы. А падман… Каго мы абманваем? Гэта Пітэр сам аб сабе сказаў, што ён аднойчы памёр на Савіным востраве партызанам. А потым… давайце пачакаем. Вось даплывём туды, там, можа, што і большае зразумеем.

— А пакуль — маўчым, — ці то спытаў, ці то прапанаваў Віцька.

— Вядома, маўчым! — загарэўся Віталь. — уяўляеце, што будзе, калі мы вернемся з тоні і раскажам, што адшукалі магілу партызан!

І раптам сам засаромеўся свайго прадчування славы. Зніякавела дадаў:

— Ну, мы ж не таму, каб праславіцца, туды плывём… Так атрымалася…

Дзед кашлянуў, усе запытліва ўтаропіліся на яго.

— Вось што, мальцы… Паслухайце мяне, старога. Няхай Віцька адшукаў там дакумент у сваім камп’ютэры. Адно мы можам сказаць: у тым дакуменце кажацца аб тым, што на Савіным востраве пахаваны партызаны. А колькі пахавана — гэта іншая справа. Што за дакумент? Ну, успаміны некага. Дарэчы, атрад наш збіраўся пасля блакады тыдні два. А нехта і ў іншым атрадзе аказаўся. І той, хто не з намі быў, мог нешта пра пахаванне ведаць. А лёс людскі — заблытаны… Так што… не будзем хлусіць і ад людзей такую навіну цалкам хаваць. Але і разносіць яе па вёсцы няма сэнсу. Не ўсякаму, хто пытае, адказваць трэба. А адказваючы, пра тое кажы, пра што пытаюць. А пра што не пытаюць — пра тое і прамаўчы. Тады не трэба будзе нікога падманваць. Ну, як, прымаеце такі план?

— Гэта тое, што і трэба!

— Правільна, Васіль Яўменавіч.

— Вось і добра…

— Значыць, ведаем мы сёння, што на Савіным востраве ёсць магіла партызан. І больш нічога, — і нечакана спытаў: — Віцька, колькі год таму было гэта напісана?

— Напісана, што матэрыял надрукаваўся дзевяць год таму.

— Дзевяць, значыць… — стары задумліва паўтарыў: — Дзевяць год…

Віцька з Жэнькай зазбіраліся дадому — трэба было яшчэ шмат спраў зрабіць па гаспадарцы.

А Віталь пабег дахаты па другой прычыне — маляваць схему Ведзьмінай тоні і складаць план дзеянняў.

К вечару ён прыйшоў да Сяргея ўжо з аркушам паперы ў руках.

Частка 15

— Пастаяннае месца стаянкі мы зробім на Заечым востраве, — Віталь расклаў на зямлі прыблізны накід плана Ведзьмінай тоні.

Ён гаварыў аб іх будучым паходзе на Ведзьміну тоню сапраўды як ваенны камандзір аб плане стратэгічнай аперацыі: кожнае слова, адчувалася, было прадумана і пралічана.