Çавал сарăлсан

Каҫ пулсассӑнах тӳпери пӗлӗтсем таткаланса пӗтрӗҫ. Халь ав картишӗнчи чӳречерен кӗрекен уйӑх ҫути пӗренесене сар ҫу сӗрет. Пӳртре шӑпах. Сехет ҫеҫ ывӑна пӗлмесӗр шаккать.

Аван иртре пуху. Халӑх пӗр-икӗ ҫул каяллахи мар: ӗҫшӗн те ҫунать, ҫӑварне те шыв сыпса лармасть. Колхозниксем комбайнсемпе молотилкӑ тата ытти машинӑсем илнешӗн савӑнсӑх калаҫрӗҫ. «Ял ялӗнчен кая юлтӑмӑр, намӑс», — терӗҫ нумайӑшӗсем. Ҫӗр улми сутасси пирки тата. Ҫук, Виссарион Маркович ӑна кӗтменччӗ. Парти пухӑвӗнче Павел малтан пӗр сӑмах та шарламарӗ, колхозниксем умӗнче вара хӑй ҫара кайиччен колхоза кивҫен панӑ ҫӗр улмирен аллӑ пӑтне ахалех, ҫӗр пӑтне государствӑ хакӗпе пама пулчӗ. Кӗтменччӗ кӑна ларторг. Хӑшӗсем: «Ытла йӳне ларатӑн», — тесе кӑшкӑркаларӗҫ. Парӑнмарӗ каччӑ:

— Хамӑр колхоза, хамӑршӑн ҫаратӑп, — тесе хучӗ. Ачи аван пулас, анчах тӳррӗн калама юратать. Ун пеккисене хисеплемест Трофим Матвеевич, хисеплемест. Паянхи канашлура вӑл председателе миҫе хут хирӗҫлерӗ. Пӗлмест-ха вӑл Матвеевич характерне. Ҫӗнӗ ҫын, ӑна никам та ӑс парайман ӗнтӗ. Хӑех лӑпланать акӑ. Тата Володьӑла туслӑ. Володьӑна пӗлме хӗн вара, темле ача вӑл. Темшӗн хисеплеҫҫӗ ӑна комсомолецсем. Час-часах шӳтленӗшӗн-и? Парти активӗн пухӑвӗнче мӗн туса хучӗ вӑл…

Николай Андреевич та чаплӑ каларӗ:

— Хула яла килет, ачашем. Ӗлӗк пире кулаксем хула яла килешшшпе хӑрататчӗҫ, халь эпир савӑнатпӑр.

Тӗлӗнмелле старик. Володьӑпа иккӗшин темӗнле пӗр-пеклӗх пур вӗсен: шӳт тесен, апат ан ҫитер. Ӗҫшӗн ҫунать мучи. Тепӗр ваттӑ, утмӑлтан иртсен, колхозшӑн пӗр утӑм та тутараймастӑн. Тракторсем патне акӑ тепӗр ҫынна хурала тытнӑччӗ. Николай Аидреевич вара ӗҫ кунӗ хушса памасӑрах вӗсене те хураллама пулчӗ. Кирек хӑҫан кайсан та — вӑл унта.

Улшӑнаҫҫӗ ҫынсем. Улшӑнаҫҫӗ. Савӑнмалла ҫеҫ вӗсемшӗн, хӗпӗртемелле, анчах Виссарион Маркович пуҫӗнче шухӑшсем явӑнаҫҫӗ те явӑнаҫҫӗ. Ӑҫта пуҫламӑшӗ, ӑҫта хӗрри?

Ума Марье тухать. Ытла та пуҫтах хӗрарӑм вӑл.

— Маттур эс, кум, — ырларӗ ӑна Марье паян.

— Мӗншӗн? — ыйтрӗ Виссарион Маркович.

— Ӑнланмарӑн пулать.

— А-а…

Ҫынсем илтесрен Марье кумӑшне библиотекӑри пӗчӗх пӳлӗме илсе кӗчӗ.

— Эпӗ санран хамӑнне ҫӗр пӑт парса яратӑп. Киле вӑрлӑхлӑх та кӑшт-кашт ҫикелемелӗх хӑварсан ҫитет. Нина кума аллӑ пӑт пулать, терӗ. Унта колхозӑнне майлаштарӑн кӑштах, — пӑшӑлтатрӗ вӑл.

— Хальхинче эп каймастӑп. Манӑн ҫур аки ирттермелле.

— Ан калаҫ. Трофама каларӑм элӗ. Вӑл ӗҫе санран лайӑх пӗлекенни ҫук.

Хальхинче эп каймастӑп. Мана ҫитет.

Ах, кулӑнлана пуҫларӑн. Ас ту, — ҫиҫсе илчӗҫ Марьен куҫӗсем. Ҫынсем пӗлсен парти билечӗпе витӗнсе юлаймӑн.

Шухӑшсем тӑхлан евӗрлех йывӑр. Малтанах сухан е ҫӗр улми сутма Трофим Матаеевич хӑй кайрӗ. Кайран ҫав ӗҫе пӗтӗмпех Виссарион Маркович ҫине тиерӗ. Кӑнтӑра икӗ хут кайса килчӗ парторг. Йӳнӗрех хакпа сутнӑ тесе пасар администрацинчен суя справкӑ илесси темех мар. Колхозран та пухутлах виҫсе ларса яраҫҫӗ. Малтан пилӗк пин, кайран пилек пин янтӑ укҫа илсе килсе пачӗ Марьене. Икӗ хутӗнче те хӑйӗн ҫӗр улмине сутма парса ячӗ.

Вӑт сана кума. Ҫавӑрса илчӗ йӑлтах хӑй аллине. Вӗсем патне Светланӑна илме каҫатӑн-и — ӗҫкӗ, ахаль каҫатӑн-и — ӗҫкӗ. Упӑшки килте ҫук пулсан, чӗнсе каҫать. Малтан ӗҫместӗп, тесе кайма та тӑратӑн, ырӑ мар. Ҫемҫе кӑмӑлах пӗтерет. Ҫынна кӳрентерме хӑнӑхман.

— Мӗнле шофер эс «прицеп та» кӑкараймасан, — ахӑрать Марье.

«Прицеп» вӑл шоферсен чӗлхипе ҫӗр аллӑ грамм. Вӑл та ӑс-тӑна улӑштарма ҫителӗклӗ. Ӗҫсен хӑравҫи та — хӑюллӑ, ҫемҫе кӑмӑлли татах ҫемӗҫет. Киле килсен арӑ-мӗн пӗр сӑмах та пулин каласчӗ. Чӗнмест. Марье кумӗш патӗнче пулнӑ вӗт. Куми вӗсене нихӑҫан та усал туман. Иккӗшӗ те пӗр шухӑшлӑ мар-и? Иккӗшне те укҫа кирлӗ, пар кӑна, ӑҫтан тата мӗнле тупнине ыйтсах тӑмаҫҫӗ.

Ирхине пуҫ ыратать. Виссарион Маркович ӗҫе кайма тухнӑ ҫӗре яланхи пекех Марье урамри ҫӑлран шыв ӑсать. Каллех куларах чӗнсе илет:

— Мӗнпе чирленӗ, ҫавӑнпа сывалаҫҫӗ. «Прицеп» кӑкар.

Пуҫ вырана ларать, алсем чӗтреме пӑрахаҫҫӗ. Шӑршӑ кӗресрен пӗр-ике шӑл ыхра ҫиетӗн. Каллех сывӑ. Юлашки уйӑхра кашни кунах ҫавнашкал. Тата шуйттан пасарӗ е заготскот. Сутма е выльӑх пама пынӑ ҫынсене пӑру-и, сысна-и, ӗне-и — илетӗн те колхоз ячӗпе паратӑн. Кӑшт хаклӑрах тӳлетӗн те, е приемщик ытларах ҫырса парать — каллех ҫур литр. Уншӑн халь пӗтӗм тӗнчери ӗҫ эрехпе тытӑнса тӑнӑн туйӑнать.

Халь мӗн тӑвас? Самантлӑха Виссарион Маркович хӑйне сӗрекене лекнӗ пулӑ пек туять. Кам хӑтарӗ унран? Нина, Нинах пӗтерчӗ. Мӗншӗн унӑн шарламалла пулман! Мӗншӗн чарас мар?

Епле йӑнӑшрӗ вӑл ӑна качча илсе.

Шухӑшсем пӗр вунӑ ҫул каяраххине куҫ умне кӑлараҫҫӗ.

Нина. Хӑйлашка хӗрача. Урӑх районтан килнӗскер. Аппӑшӗ патӗнче тӑлӑххӑн ӳснӗ. Вӑл грузчикра ӗҫлетчӗ. Ҫав пукане мӗнле йӑвантарнӑ-ши кӗрешсене? Малтан шофер сӑнасах та кайман. Грузчиксем хӗлле фуфайкӑ, ваткӑлла брюки тата ҫӑматӑ тӑхӑннӑскерсем, пурте пӗрешкел курӑнатчӗҫ. Уйӑрса ил вӗсене. Пӗчӗк те хытанка пулнӑран ҫеҫ-и, Виссар ирхине ӗҫе кайнӑ чух та, сменӑ улшӑнсан та Нинӑна кабинӑра илсе ҫӳретчӗ. Ытти тантӑшсем: ларт та ларт теме тытӑнсан: «Эсир ахаль те самӑр», — тесе хуратчӗ.