Дзённік суддзі Верасаўца

Пахадзіўшы, ён сеў на лаўку пад густым клёнам. 3 кветкі на клумбе ўзляцеў бухматы чмель. Гудзеў натужліва, быццам яму цяжка было ад таго, што напіўся нектару. «Відаць, недзе недалёка дамоўка яго»,— падумаў Барыс.

Ён пасядзеў з мінуту і выйшаў на алею. У галаве роіліся нейкія супярэчлівыя неспакойныя думкі. Было такое ўражанне, быццам ён адракаўся ад нечага.

Вочы яго ўсё шукалі кагосьці сярод людзей. Ці не таго цыбатага ў акулярах няўклюду? А можа, Міцьку?.. Не прыкмеціў, як яго пацягнула ў шахматны павільён. Міцька любіць карпець над шахматамі…

У парку голасна заліваліся трубы, звонкая мелодыя ляцела над горадам, над зарэчным сонечным прасторам. Барыс слухаў гэтую мелодыю, і яму чамусьці здавалася, што ідзе ён да павільёна доўга-доўга.

***

— Вось і ўся гісторыя,— уздыхнуўшы, сказаў Гармач.— Трошкі сумная, трошкі смешная.

Вечар хаваў у прыцемкі наваколле. Заводскі клуб застаўся далёка, а мне хацелася ўсё ісці і ісці. Я быў рады пазнаёміцца з Барысам і Міцькам. У іх пачалася новая, моцная дружба.

Барыс перамог сваю ганарыстасць. У шашачным павільёне ён тады сустрэў не Міцьку, а таго пакрыўджанага ім юнака. Падышоў да яго, бадзёра сказаў:

— Згуляем партыю?

Той пазіраў на яго сурова. I Барыс ціха дадаў:

— Даруй мне, калі можаш.

Назаўтра на цэхавым сходзе вылучалі кандыдатуры ў склад таварыскага суда. Прапаноўвалі, спрачаліся.

— А ты чаго маўчыш, Барыс? Нейкі ты задужа рахманы стаў апошнім часам,— падкалупнуў хтосьці Гармача.— Вылучай вунь Міцьку, глядзіш — і спатрэбіцца дружбак у судзе.

Грымнуў рогат.

Барыс азірнуўся, устаў.

— А чаго? Вылучаю Мурашкіна,— сказаў і, усміхнуўшыся, паціснуў плячамі, быццам дадаў: «От вы не верыце!..»

Засмяяліся яшчэ весялей. Не паверылі.

— Я сур’ёзна, сапраўды сур’ёзна…

У зале стала ціха-ціха.

…Я развітаўся з сябрамі. I тады пачуў, як кажуць юрысты, «апошняе слова» Гармача:

— Праўду, грамадзянін суддзя, гаворыць прымаўка: грамада падзьме — вецер будзе…

Падумаў: «Што ні кажы, а душа чалавека — сусвет. Дзякуй вам, хлопцы: вы сёння мне адкрылі нейкую новую часцінку сусвету».

ПАКАЗАЛЬНЫ ПРАЦЭС

Неба было глыбокае і сіняе. 3-за невялікай хмары выглянула сонца, вясёлыя водсветы праменняў заблішчалі ў вільготных лісцях. Моцна прыпякала, і над змочаным дажджом асфальтам курылася цёплая пара. 3 карнізаў дамоў нёсся вясёлы птушыны гармідар.

3 завулка, ледзь не наляцеўшы на мяне, выскачыў хлопец. Высокі, стройны, з пышнай прычоскай каштанавых валасоў. Карыя вочы — па сліве. Сарачынскі. Ён прывітаўся, усміхнуўся. I мне прыгадалася: тады ён не смяяўся — паглядваў неспакойна, непрыязна, вострым позіркам. Напружаная пастава — як прыкры знак нядобрай упартасці.

…Чэрвеньскім вечарам, у ахвоту намахаўшыся спінінгам, я сядзеў на беразе Дняпра ля агню. Жоўтыя шматкі полымя жвава паласкаліся ў сініх загусцелых прыцемках. За ўзлобкам, у лагчыне, пазвоньваючы званочкам, пасвіўся конь лугавога аб’ездчыка. У прыбярэжных кустах рыпелі драчы. Здалёк, з другога канца лугу, даносілася песня. Моцныя мужчынскія галасы цягнулі высока і звонка.

Сарачынскі з’явіўся нечакана, бясшумна.

— Прывітанне паўночніку! — Ён спыніўся ля агню.— Чаму пляшкі не відаць, паху юшкі не чуваць? — Стаяў, шырока расставіўшы ногі. У скураной куртцы, у брызентавых штанах, запраўленых у гумавыя боты. У руцэ ў яго быў спінінг, на рэмені вісела некалькі ладных шчупакоў.

— Ці нічога не выцягнуў, бедалага? — Пазнаўшы мяне, ён збянтэжыўся: — Таварыш суддзя? Не чакаў, даруйце.

— Прызнацца, і я не чакаў,— пажартаваў я.

Сарачынскі намацаў у кішэні папяросы, узяў адну. Не прыкурваючы, загаварыў:

— А вы скора мяне будзеце судзіць.—Папяроса падскоквала, заціснутая ў кутку рота.

Я маўчаў;

— Пакуль вы хварэлі, ваш калега мяне ўжо судзіў. Нізавошта, даруйце, прысабачыў з беднага Івана сорак рублёў. Дык жа пракурору і гэтага паказалася мала, перадаў справу ў вобласць. Кажа, у пагашэнне страты, калі яна не ніжэй адной трэцяй часткі месячнага заробку віноўніка, закон дазваляе спаганяць адну трэцюю частку. А мой жа заробак — сто пяцьдзесят рублёў. Значыць, з мяне паўсотні — так? Учора абласны суд адмяніў рашэнне. Сказалі, усё вам перашлюць на перасуджэнне. Праверыць, удакладніць. «Казёл» не па маёй віне зварыўся, а мяне цягаюць.

Ён памаўчаў, рухам вуснаў перакінуў папяросу ў другі куток рота і загаварыў зноў:

— Не зразумею ніяк. Адзін суд прысудзіў, кіруючыся законам. Другі адмяніў таксама на законнай падставе. I трэці будзе судзіць па закону. Выходзіць, у кожнага суддзі і пракурора свае законы, ці як?

— Законы адзіныя для ўсіх. У вашай справе, напэўна, народны суд штосьці ўпусціў, не праверыў, таму абласны суд і адмяніў рашэнне,— адказаў я.

— Цяпер вы, вядома, прысудзіце на поўную катушку, як патрабуе пракурор. От ваша і праўда будзе. Вельмі яна гарачая — абпальвае.

— Калі, скажам, абпальваюць сырэц у гофманскай печы — ён становіцца цэглай. Вось і праўда такі агонь — як у гофманцы.

Звінелі камары. Сарачынскі хлопнуў сябе па шчацэ, пацягнуў руку і паглядзеў на далонь. Жмурачыся, ён з мінуту штосьці прыкідваў у думках.