Дзённік суддзі Верасаўца

— Відаць, правільна гавораць: закон, як дышла, куды павярнуў, туды і выйшла.— Ён прысеў, узяў галавешку, прыкурыў. Развітаўся і ступіў у цемру.

Я падкінуў ламачча ў агонь. Полымя спачатку асела, потым успыхнула ярчэй. Я глядзеў, як яно скакала. І думаў пра тое, што сказаў Сарачынскі. Штосьці надавалася ў душы чалавека. Паспрабуй цяпер «залячыць» тую рану, даказаць зняверанаму, што законы непахісныя.

Рака быццам пакрылася палогам — гэта павіс над ёю туман, сыры і сцюдзёны. Агонь мой дагараў. Я ўстаў, закінуў на плячо спінінг і пайшоў да пераправы.

Праз тыдзень прыйшла з абласнога суда справа Сарачынскага. Я ўважліва пазнаёміўся з ёю і зноў адчуў: варухнуўся ў душы прытоена-зацяты неспакой. Ну, разбяром мы яе, як кажуць, па костачках. Можа здарыцца, што прысудзім з адказчыка грошы, і нават больш, чым было прысуджана першы раз. Ён заплаціць іх, а не — дык судовы выканаўца спагоніць. Страта будзе пагашана, але ж каб не сталася, што засядзе ў чалавеку злыбедная раавага: аднаму захацелася — сорак садраў, другому знаравілася — болей размахнуўся. Так і будзе, як шашаль, тачыць яго зняверанасць да суда. Як жа правесці працэс, каб ён раскрыў вочы ўпартаму сябелюбу, абразуміў яго?

Нечакана, мусіць, ад стомленасці, мяне ахапіла незнаёмае дагэтуль пачуццё: чаму я павінен залішне думаць, турбавацца пра ўсялякага? Ссівеў ад такіх клопатаў не ў пару. Натварыў каторы — няхай сам і расхлёбвае, пачухае патыліцу, як у сабе годнасць чалавечую захавапь. Мой абавязак — рассудзіць правільна, па закону. Хварэць душой за кожнага — на ўсіх не хопіць… Але гэтыя разважанні не супакоілі. Наадварот — дадалі прыкрасць ужо на сябе. Дабрадзей, так высільваешся… Дык жа народам абраны, давер’ем надзелены! Як жа інакш!

Памеркаваўшы, параіўшыся ў парткоме фанерна-мэблевага камбіната, я вырашыў, што справу Сарачынскага варта разглядаць у клубе мэбельшчыкаў. На камбінаце ён працуе, там яго ведаюць. Няхай паслухае, як людзі расцэньваюць яго ўчынак. I мне гэта будзе карысна: нідзе ж няма столькі адкрытасці і шчырасці, як у калектыве, калі там выказваюць грамадскую думку жывымі словамі.

Суд пачаўся надвячоркам. Народу ў клуб найшло поўна. Сарачынскі праціснуўся, сеў на першую лаўку, не чакаючы выкліку. Скасавурыў позірк, камусьці міргануў: маўляў, ведаю ўсё, не разявака.

На пытанні ён адказваў з прытворнай наіўнасцю.

— Як жа я магу іск прызнаць, калі «казёл» не па маёй віне зварыўся, а з прычыны матэрыялаў? — гаварыў, паціскаючы плячамі.— Не прызнаю.

«Казлом» называлі непрыгодны для вырабу драўляна-стружкавых пліт згустак смалы.

Тлумачыў Сарачынскі адно: матэрыялы няякасныя былі.

— А хто храпака задаваў ля акна, калі ў катле булькала? — бліснуў шкельцамі акуляраў ісцец — прадстаўнік камбіната аператар Максім Ермакоў.— Можа, прызнаешся ўсё ж?

Сарачынскі не паказаў крыўды.

— Дзядзя спаў. Зразумеў? — Насмешліва зірнуўшы на Ермакова, ён павярнуўся, пераможна агледзеў залу.

— Ты вось і тут… Ну, навошта так… Перастань, Іван, куражыцца,— мякка гаварыў Ермакоў.— Зглуміў матэрыял — заплаці. Не мані, не кладзі плямы на сумленне.

Уражаны сяброўскім ладам яго гаворкі, добрай шчырасцю, Сарачынскі нейкі момант здзіўлена маўчаў.

— Ка-азлятнік,— працяжна прагучала ў насцярожанай цішыні. Галовы хутка, як па камандзе, павярнуліся ў той бок, адкуль пачуўся голас.

Сарачынскі пабялеў.

— Хто гэта там яшчэ звягае?

— Ну, я сказаў, ну! — Якаў Прышчэп, рабочы лесацэха, рэзка ўзмахнуў рукой, прапусціў пяцярню скрозь ускудлачаныя сівыя валасы.

Я ведаў гэтага чалавека. Пазнаёміўся з ім, калі рабіў на камбінаце справаздачу аб рабоце суда. Тады Якаў сядзеў на першай лаўцы, крыху схіліўшы галаву, і ўвесь час, пакуль я гаварыў, пільна пазіраў на мяне. Ён меў такі выгляд, што міжвольна звяртаў на сябе ўвагу. Даклад быў даўно скончаны, а Прышчэп не мяняў позы і толькі час ад часу круціў доўгай шыяй, быццам яму штосьці муляла.

3 апошніх радоў пачуліся прапановы аб спыненні спрэчак — усё ясна, з небяспечнымі злачынцамі няма чаго цацкацца, а да тых, хто выпадкова звіхнуўся, трэба літасць праяўляць… Тады Прышчэп, бы нешта ўспомніўшы, устаў.

— У мяне пытанне з’явілася. Вось вы, таварыш суддзя, сказалі, што па хуліганству ў нас у горадзе судзімасць не зніжаецца, і растлумачылі, быццам у гэтым віна грамадскасці. Маўляў, слаба выхоўваем, мала цікавімся жыццём кожнага чалавека. Я вось не разумею, у чым тут мая або, скажам, яго віна.— Ён тыцнуў пальцам у плячо лысагаловага чалавека, які сядзеў побач.— Можа, ты, Сямён, больш разумееш, то скажы?

Сямён недаўменна паціснуў плячамі. Потым марудна сказаў:

— Што ты мяне цягнеш? Узахвоціўся гаварыць, дык гавары.