Падарожжа на «Кон-Цікі»

У статуй на востраве Пасхі былі доўгія вушы, бо і самі скульптары мелі доўгія вушы. Для парыкоў знарок выбіраўся чырвоны камень, бо ў саміх скульптараў былі чырванаватыя валасы. Падбародкі былі вострыя і тырчалі наперад, бо самі скульптары гадавалі бароды. Твары статуй мелі характэрныя рысы белай расы — прамы вузкі нос і тонкія, рэзка акрэсленыя губы, таму што самі скульптары не належалі да малайскай групы народаў. I калі ў статуй былі занадта вялікія галовы і непрапарцыянальна маленькія ногі, а кісці рук былі складзены на жываце, то гэта тлумачыцца тым, што менавіта ў такім, а не іншым выглядзе скульптары прывыклі рабіць гіганцкія статуі ў Перу. Адзінай аздобай статуй на востраве Пасхі з’яўляўся заўсёды пояс на жываце. Такі ж сімвалічны пояс мы бачым на кожнай статуі сярод руін старажытнага горада Кон-Цікі ля возера Ціцікака. Гэта легендарная эмблема сонца-караля — пояс-вясёлка. На востраве Мангарэва існ.аваў міф, паводле якога сонца-бог зняў з сябе вясёлку, якая была яго чароўным поясам, і спусціўся па ёй з неба на востраў Мангарэва, каб засяліць яго сваімі беласкурымі дзецьмі. Калісьці на ўсіх гэтых астравах, як і ў Перу, ссмнца лічылася самым старажытным роданачальнікам.

Мы часта сядзелі на палубе пад зорным небам і без канца гаварылі аб загадкавай гісторыі вострава Пасхі, хоць наш плыт несла проста ў сэрца Палінезіі і мы не мелі ніякіх шанцаў убачыць гэты адзінокі востраў сваімі вачыма, а не на карце. Але на востраве Пасхі захавалася так многа слядоў, якія вядуць на ўсход, што сама яго старажытная назва можа служыць ключом да разгадкі.

Назва «востраў Пасхі» з’явілася на карце таму, што нейкі галандзец «адкрыў» востраў на вялікдзень. I мы забыліся, што самі мясцовыя жыхары, якія ўжо даўно жылі на востраве, мелі для сваёй радзімы больш павучальныя і шматзначныя назвы. У палінезійцаў гэты востраў вядомы не менш чым пад трыма назвамі.

Адной з іх з’яўляецца Це-Піце-це-Хенуа, што азначае «Пуп астравоў». Гэтая паэтычная назва, якая, на думку саміх палінезійцаў, з’яўляецца самай старажытнай, з усёй відавочнасцю прымушае глядзець на востраў Пасхі зусім інакш, чым на іншыя астравы, што размешчаны далей на захад. Ва ўсходняй частцы вострава, паблізу ад легендарнага месца высадкі першых «даўгавухіх», стаіць старанна апрацаваны каменны шар, які называюць «Залаты пуп» і лічаць таксама «пупам» самога вострава Пасхі. Тое, што паэтычныя продкі палінезійцаў зрабілі эмблему вострава ў выглядзе пупа на ўсходнім беразе і абвясцілі бліжэйшы да Перу востраў «пупам» незлічонага мноства астравоў, якія размешчаны далей на захад, мела сімвалічнае значэнне. Калі ўзяць пад увагу, што палінезійскія паданні гавораць аб адкрыцці астравоў, як аб іх «нараджэнні», дык гэта з’яўляецца несумненным сведчаннем таго, што іменна востраў Пасхі лічыўся злучальным звяном паміж усімі астравамі і іх першапачатковай радзімай.

Другая назва вострава Пасхі, Рапа-нуі, азначае «Вялікая Рапа»; ёсць таксама Рапа-іці, або «Маленькая Рапа», — другі востраў такой жа велічыні, які знаходзіцца далёка на захад ад вострава Пасхі. Ва ўсіх народаў існуе зусім натуральны звычай называць сваю першапачатковую радзіму, напрыклад, Вялікая Рапа, а другую радзіму — Новая Рапа або Маленькая Рапа, калі нават абедзве мясцовасці маюць аднолькавую велічыню. Жыхары Маленькай Рапы захавалі да нашых дзён паданні, у якіх гаворыцца, што першыя людзі прыйшлі на іх востраў з Вялікай Рапы — вострава Пасхі, які знаходзіцца на ўсходзе і з’яўляецца самым блізкім да Амерыкі. Гэта ёсць прамое пацвярджэнне таго, што першапачатковая іміграцыя ішла з усходу.

Трэцяя і апошняя назва гэтага ключавога вострава, Мата-Кіце-Рані, азначае «Вока (якое) глядзіць (у) неба». На першы погляд гэта можа здацца дзіўным; з такой жа падставай, калі не з большай, чым аб параўнальна нізкім востраве Пасхі, можна і аб іншых узвышаных, гарыстых астравах — як Таіці, Маркізскія або Гавайскія астравы — сказаць, што яны глядзяць у неба. Але слова «рані» (неба) у палінезійцаў мае два значэнні. Яно азначае таксама першапачатковую радзіму іх продкаў, свяшчэнную зямлю сонца-караля, пакінутае горнае царства Цікі. I гэта надзвычай шматзначна, што з тысячы астравоў, раскіданых па акіяну, іменна самы блізкі да Амерыкі востраў Пасхі быў названы вокам, якое глядзіць у бок радзімы. Яшчэ больш здзіўляе тое, што назва Мата-Рані, якая азначае на мове палінезійцаў «вока неба», з’яўляецца блізкай па паходжанню старажытнай назве мясцовасці ў Перу, што размешчана на ціхаакіянскім узбярэжжы насупраць вострава Пасхі, ля падножжа Андаў, якраз там, дзе вышэй у гарах знаходзілася старажытная зруйнаваная сталіца Кон-Цікі.

Адзін толькі востраў Пасхі даваў нам дастаткова тэмаў для гаворкі, калі мы сядзелі на палубе пад зорным небам і адчувалі сябе ўдзельнікамі ўсіх гэтых дагістарычных падзей. Нам здавалася, быццам з часоў Цікі мы толькі і рабілі, што плылі па хвалях пад сонцам і зоркамі ў пошуках зямлі.