Папараць-кветка

Максім. А ты думаеш, я не ведаю, што ты з Ганецкім нашых хлопцаў у турму запякаў. Мне гэта Мішка Банадысёў казаў, які з Картуз-Бярозы збег і цяпер разам са мной у лесе хаваецца. Падавай мне брата! (Бярэ яго за штрыфлі касцюма.)

Анатоль. На!.. (Б’е яго па твары.) На табе брата.

Максім. Ах ты, гадзіна! (Хапае са стала нож і ўдарае ім Анатоля.) Мне турма, табе магіла. (Бяжыць на двор.)

Анатоль. Ой! (Падае.)

Лабыш. А божачка! А міленькі! (Падбягае да Анатоля.) Толік! Толік! Сынок!.. (Нахіляецца над ім.)

Анатоль. Лавіце, трымайце душагуба праклятага!

Лабыш. За Ляснічыхай збегайце хто! Кроў астанавіць трэба!

Дзяўчына.

Я збегаю па яе! (Выходзіць.)

Янук. Давайце ў тую хату вынесем яго. (Янук з Лабышам падымаюць Анатоля і выносяць яго ў суседні пакой.)

Марыля. А божа ж мой, што ж гэта будзе з ім?

Хлопец. Выжыве, нідзе дзенецца. Ён, што кот — жывучы: яму ж ужо не раз пападала на вечарынках.

Марыля. Не, мілыя, мусіць, не вытрымае: вельмі моцна паласнуў яго Максім.

Яніна. Толік! (Устае і накіроўваецца ў суседні пакой, але пасярод хаты падае.)

Надзя. А матачкі! Яна самлела! Цётка Марыля, вады хутчэй!

Марыля (узяўшы са стала кубак з вадой, да Надзі). Расшпілі ёй сукенку, на грудзі пырснуць трэба. (Надзя расшпіляе сукенку Яніне, і Марыля пырскае ёй на грудзі вадою.)

Надзя. Яшчэ пырсніце, цётачка, яна ўжо заварушылася была.

Яніна (прыйшоўшы ў сябе

). Не трэба… не паможа… Я паміраю.

Марыля. Малака кіслага трэба даць ёй.

Яніна. Не чапайце мяне… Дайце мне спакойна памерці… Я… атруцілася.

Марыля. Матачка найсвентшая! Пане Лабыш! Дачка атруцілася.

Убягае Лабыш.

Лабыш. А божачкі! А мілыя! Дачушка мая!

Уваходзіць Ляснічыха.

Ляснічыха. Паўстане бог і растачацца вразі яго…

Лабыш. Ратуйце дзяцей, Тадора, дачку ад смерці… Нічога не пашкадую: пяцьдзесят злотых дам.

Ляснічыха. Як рассяваецца дым, ты, госпадзі, рассей так балесць; як тае воск ад ліца агню, ты, божа, растапі нядуг яе.

Лабыш. Яна ўжо канае! Свечку, свечку нясіце! Дзіцятка маё, прабач мяне. Я ж не ведаў, што ты праз любоў сваю загінуць можаш. (Плача.)

Ляснічыха. Ёй ужо нічога не трэба. Яе зорачка патухла на небе. А дзе ж Анатоль?

Марыля. У той хаце, Тадорка.

Ляснічыха ідзе ў суседні пакой. Да Яніны падыходзіць Марыля з запаленай свечкай у руках.

Марыля

(складаючы Яніне рукі на грудзях і заціскаючы вочы). Спі, Янечка, спі, дзіцятка, — табе ў трунцы раскашней будзе, чым у гэтым доме вялікім.

Надзя. Ай! (Падае Яніне на грудзі.)

Усе плачуць.

Лабыш. О божа! А на каго ж працаваў? А для каго я стараўся? А каму ж я зямлю гэту здабываў. Як ты пакараў мяне!

З’яўляецца Ляснічыха.

Ляснічыха. Господи, облегчи скорбь мою, помыслами благочестия сердца наши просвети и сыну твоему молитву вознеси о спасении душ наших.

Заслона.

Карціна пятая

Вуліца. На вуліцы стаяць Люба, Надзя, Альжбета і Марыля. Надзя чытае пісьмо.

Надзя. «Добры дзень, мама і тата. З нізкім паклонам да вас ваш сын Грышка. Пішу пісьмо я вам з палявога лазарэта. Мяне паранілі…»

Марыля (плача). Сынок.

Надзя.

«…але не хвалюйцеся і не бядуйце, зусім лёгка. Мне яшчэ пашанцавала. Вось тут са мной ляжыць Кастусь Карыцкі з Зарэчча, дык ён, нябога, без правай рукі застаўся».

Альжбета. Ой, такі хлопец!

Надзя. «А Міколу Каляду з Глінішча пахавалі ўчора. Яго моцна пасекла асколкамі».

Альжбета. Бедная Тэкля: ні мужыка, ні сына.

Надзя. «Быў страшны бой за Варшаву. Мала хто выйшаў з акружэння».

Люба. Прагулялі Польшчу паны.

Надзя. «Дарагія тата і мама! Прыхавайце мой гармонік. Я вярнуся і яшчэ буду іграць на ім. Пішыце, што ў вас чуваць? Як вы жывяце цяпер? Ці паправілася наша Падласка? Як там мой шустрак Гняды?»

Марыля (плачучы). Ён і не ведае, што каня пад войска ўзялі.

Надзя. «Перадайце мой паклон Стасі і ўсім блізкім і знаёмым. Застаюся ваш сын Рыгор Іванавіч Баравец». (Аддае пісьмо Марылі.)

Марыля. Дзякуй, дачушка. (Хавае пісьмо за пазуху.)

Люба. Апусцела вёска. Усю моладзь пабралі. Каго на фронт, а каго ў турму.

Марыля. Хто ў турме, дык вернецца, а вось хто на вайне — невядома.

Люба. Лёгка сказаць — дзесяць гадкоў чакаць.

Надзя. А мне столькі ды яшчэ паўстолькі.