Сцюдзёны вырай

— Так, з Расеі. Так, але не зусім так. Ён сам заўсёды казаў, што ён родам з Польшчы, а бабуля, якая пажыла больш за яго, нават вывучылася балбатаць па-ангельску, сцвярджала, што яны з Расеі. Карацей, я заўсёды лічыў, што Расея гэта такая маленькая, утульная частка Польшчы (бабця вельмі цёпла казала пра Расею, усё ўзгадвала нейкую Выру, сугучную твайму «выраю»). My school не надта намагалася растлумачыць мне, што я памыляюся, бо быў USSR, які на ўсіх нашых мапах пазначаўся адным колерам. Ва універсітэце, дзе я нават нейкую гісторыю рэгіёна хапануў, было ўжо позна. Мае ўяўленні аб свеце збольшага ўжо склаліся ды былі на звышсэнсоўным узроўні нязменнымі.

– І ты не вельмі цікавіўся.

— Не вельмі. Гэта было не надта істотным. Для мяне перамога нашай team у футбол была значна больш істотнай, чым уся гэтая штука з утварэннем і знікненнем USSR.

– І чаму ж гісторыя мастацтва?

— Там, у гэтай Расеі-Польшчы, у дзеда застаўся маёнтак. Я разумею, ён там быў не апошнім чалавекам… А яго дзед ці прадзед ці прапрадзед нават яшчэ больш за яго не апошнім. Сябраваў з нейкім local oligarch, які ўзнагародзіў яго ў 17-м стагоддзі… Гэтым маёнткам… Італьянскі архітэктар праектаваў… Драўляныя калоны, два паверхі, элементы барока. Старадаўні маёнтак, які належаў спаконвек нашаму роду, які быў… Як жа ён гэтае слова… Ён нават бацьку майго вучыў прыметніку… Ён неяк мне казаў, аднак я забыўся.

— Успамінай, Джон! Якім быў ваш род?

— Не помню. Надта ж яно не па-ангельску гучала!

— Bagaty?

— No!

— Visakarodni?

— No!

— Aristokratichny?

— No!

— Zamozhni?

— Вось! Дакладна! «Заможны»! Род быў заможны ды з каранямі… Нават нейкая паперка была, з чымсьці кшталту геаграфічнага абазначэння рэк ды вытокаў, аднак на кожным вытоку — нейкае прозвішча…

— Радавод? Гэта быў радавод?

— Мабыць… Як бабця з жыцця пайшла, маці ў труну ёй паклала. Маёй маці ўся гэтая гісторыя не надта падабалася, яна хацела, каб я сябе адчуваў сапраўдным амерыканцам, без усёй гэтай эмігранцкай лухты, як яна гэта называла… А дзед… Ён надта быў стары, калі я нарадзіўся. Мы амаль з ім не размаўлялі… Амаль што… Але я памятаю, як ён плакаў над карцінай мастака рускага… Як яго звалі? Такое рускае прозвішча… Як у паэта… Жукоўскі! Успомніў! Жукоўскі!

— Зараз як трэсну табе! Станіслаў Юльян Жукоўскі быў рускім мастаком?

— А што? Ну так… Прозвішча… Але не… Я памятаю, дзед казаў, што не рускім, а польскім… Аднак дзед усё польскім называў. Яны заўсёды з бабкай сварыліся. Тая кажа, што бліны з бульбы — руская страва, а ён кажа — польская…

— Дурань ты бязродны, дранікі табе руская страва? Ці польская? Вось зараз дакладна трэсну!

— Ды што такое?

— Ды тое, што дранікі — традыцыйная беларуская страва! Запомні, ты! «Заможны» — беларускае слова! Беларускае, разумееш? Боўдзіла! А Жукоўскі быў сын шляхціча, пазбаўленага маёмасных праў за ўдзел у паўстанні Каліноўскага, шмат беларускіх маёнткаў пісаў… Пераважна ў віцебскім павеце…

— Дык вось… Дзед мне паказваў адзін з ягоных інтэр’ераў — ён, дарэчы, мяне і ўразіў, прымусіў цікавіцца жывапісам… Адзіная карціна, з якой усё пачалося, якая мяне і выхавала ўрэшце ў мастацтвазнаўцу… Я надта ж малы тады быў… І вось дзед паказваў карціну, даволі знакамітую, я яе потым у Гугле знайшоў… Там бачная частка заможнага дому, у зялёных колерах. Канапа… Алейны пейзаж на сценцы — выява далёкіх гор, якія хутчэй падказваюць рамантычныя вершаванкі пра прыгажосць Каўказу, чым асацыююцца з сапраўднымі гарамі… Мармуровая выява жанчыны… Частка стала. А побач, у самым цэнтры, — расчыненае вакно. І адтуль — від на поплавы ды далёкі лес. І гэты від… Ён такі прыгожы, што… Ён як быццам вырай той, пра які ты кажаш… Я потым, калі мне было цяжка ці самотна — гадзінамі лупіўся на той пейзаж… Дык вось… Дзед мой… Ён таму плакаў, што гэта наш дом быў… У Жукоўскага на карціне. Яны адзін аднога асабіста ведалі… Бацькаў дзед запрашаў да нас… Да іх… Пагасцяваць…

— Як месца называлася, дзе вы жылі?

— Не памятаю.

— Я цябе зараз! Якія буйныя гарады побач былі?

— Ды я не памятаю! Там усе назвы такія, што можна галаву зламаць. Хаця пачакай… Мне бацька казаў, што побач быў горад, які ў перакладзе на ангельскую з тутэйшай называўся New Town… Small New Town.

Наста адкінула відэлец ды змоўкла. Прамовіла:

— Novogrudok?

— Дакладна!

— Віншую цябе, Джон Вілаў. Я сама з-пад Навагрудку. Мы з табой кшталту землякі.

Я выставіў наперад далонь, маўляў, дай пяць, зямеля, але яна неяк здранцвела…

— Успамінай назву, дубіна!

— Ды не памятаю! Ты зараз спрабуеш выцягнуць з мяне ўспаміны, якія мае бацькі зрабілі чымсьці кшталту табу, разумееш…

— Успамінай!

— Не памятаю!

— Да якога ангельскага слова была падобная назва тых мясцін?

— Ну, здаецца, там было падабенства са словам «пераслед», chase…

— Чазімцява?

— Чазімцява, так!