Сцюдзёны вырай

Наста расшпіліла заплечнік, дастала адтуль тэчку, расчыніла яе, вываліла змесціва на стол. У тэчцы было… Як бы гэта апісаць… Такі набор дзіўных рэчаў, вельмі асабістых, якія для старонняга выглядаюць хламам, аднак для ўладальніка… Друкаваныя фота, чорна-белыя… Падлеткі ў аднолькавых строях побач з настаўніцай. Папяровая абгортка ад сhewing gum з назвай «Donald Duck». Кніжка для размалёўвання з кітом на вокладцы (кіт быў стракатым — нечыя дзіцячыя рукі расфарбавалі яго ў блакітнае, жоўтае, чырвонае…). Старая ёлачная цацка з адарванай у параксізме юнацкага садызму нагой — палатняны трусік у клецістай сукенцы ды франтаватым паліто, дзе, у якой краіне ён быў выраблены і колькі год ці нават стагоддзяў таму? Гэта было, як музей нечага дзяцінства. Наста выхапіла адно фота і працягнула мне з пакрыўджаным выглядам. На фота маленькая дзяўчынка стаяла побач з зарослай сажанкай. Вады амаль што не было бачна з-за вадзяных лілеяў. На другім плане — гмах з паламанымі стрэхамі. Груды бітай цэглы, зараснікі лопуху… У руках дзяўчынка трымала коніка.

— Дзе ты ўзяла гэтага коніка? Ён жывы?

— Дурань, ты на будынак глядзі!

— А што ў гэтых руінах цікавага?

— Гэта фота зроблена ў вёсцы Чырвоны Акцябр. Не «кастрычнік», а менавіта «акцябр», ай, ты не зразумееш, ды гэта і не істотна. Раней гэтае месца было вядома як Чазімцява. Гэта — руіны твайго маёнтка, Джон Вілаў. Якога больш няма, бо калгас, якому ён належаў, шмат зрабіў для таго, каб маёнтак прыйшоў у заняпад ды быў спісаны з балансу…

Я ўгледзеўся ў парэшткі. Нічога не варухнулася ўнутры. Нічога. Карціна Жукоўскага была куды больш кранальнай. Не пазнаваў я гэтага маёнтка. Не наш гэта дом… Разумею, чаму Шагал не ехаў у Віцебск… Разумею, чаму Шагал не ехаў у Віцебск…

— Ну што, Джон Вілаў, welcome back home!

Я ўжо не ўсміхаўся.

— Але які ж ты Вілаў? Што там у нас willow з ангельскай? Вярба! Віншую! Ніякі ты не Джон Вілаў! Ты Вярбіцкі! Ян Вярбіцкі! Беларус, які забыўся на родную зямельку! На родную мову!

Мы вельмі доўга маўчалі.

— Няўжо ўсё сышло? Няўжо ў цябе нічога не засталося, ну, Джон! Ян! Ну нельга ж так!

— Прабач, Наста… Але… Нічога… Нічога…

Яна кранула свае lips.

— Гэта — «вусны». На тваёй мове, Ян! На тваёй мове гэта называецца «ву-сны»! Запомні, бо мы… Бо цябе ж ніхто… Ніколі!

Працягвала моўны ўрок.

— Вось гэта — «вейкі»! «Падбароддзе»! Запомні! Далей! «Далонь»! «Шыя»! Neck — «шыя»! «Нос»! Гэта проста! «Нос»! «Валасы»! Hair! «Валасы»!

Я паўтараў за ёй, але — нічога, нічога не здольны быў запомніць.

— Як гэта называецца? — яна зноў паказала на вусны. — Скажы, і я цябе пацалую!

Я не памятаў…

— Крані мае валасы, Ян! Крані! Як яны называюцца на тваёй мове? На роднай тваёй мове?..

На маёй роднай яны зваліся hair… У галаве было мільгаценне са складаных, нязвычных гукаў, якія ўсё не афарбоўваліся ў мову, у маўленне.

— Чаму твой дзед з’ехаў? — запыталася яна холадна. — Чаму кінуў усё, што меў?

Я адказваў вельмі асцярожна, каб зноў не пакрыўдзіць яе ўласнай недасведчанасцю:

— Там былі нейкія падзеі… Як быццам польскі народ вырашыў увайсці ў склад Савецкага Саюзу. А дзед быў супраць. І ён далучыўся да нейкага ўзброенага супраціву, быў resistance, ці штосьці… Але без шанцаў. І калі б дзед застаўся, яго б забілі. Фізічна знішчылі. Да таго ж маёнтак забралі, зрабілі там orphans shelter…

— Пра пакт Молатава-Рыбентропа ты, вядома ж, не чуў.

— Які ўплыў (impact — уплыў, англ., заўвага Я. П.)?

— Зразумела.

Яна змоўкла.

— А што там цяпер? — запытаўся я, каб прадэманстраваць, што мне баліць пра страчаную спадчыну.

— Там цяпер выган для скаціны. Кароў выводзяць, АПК побач. А на месцы вашага маёнтка — пустэча, парослая бадылём і ляшчынай. Нават цэглы не засталося — раскралі вясковыя на адрыны. Стаіць адзін драўляны слуп з карынфскім навершшам. Яны, тыя слупы, былі з дубу, італьянскія майстры carvings рабілі, Джон Вілаў. Я туды зайшла перад самым ад’ездам, развітацца. Назаўсёды…

Апошняе прагучала як папрок. Я ўзгадаў далеч, смарагдавыя поплавы, лес за вакном на карціне Жукоўскага. Хто я такі? Што я за чалавек? Хіба гэта натуральна, што далягляд, пра які я марыў у юнацтве, далягляд, які завёў мяне ў гісторыю мастацтва, выруліў да гэтага невыноснага, карыкатурнага Саўрасава, не існуе болей нідзе, акрамя майго ўяўлення ды алею, арыгінал якога замкнёны ў музеі краіны, ад якой бяжыць гэтая дзяўчына? Хіба натуральна, што я — нашчадак (хіба ж — маральны!) гэтага далягляду, не магу з ім павітацца, а нехта зусім незнаёмы, не датычны да маёнтка, з ім развітваецца? Развітваецца так, як быццам бы гэты далягляд для яго нешта больш, чым роднае, увасабленне паняцця «радзіма»? Чаму я — не там, ля таго вакна? Як сталася так, што яно ператварылася ў пыл ды бур’ян?

— А ці… Ці прыгожыя там поплавы (я казаў — meadow)? Перад домам?

— Якія поплавы, Ян? Ты разумееш, што ты кажаш? Дом стаіць пасярод лесу! Ваш дэндрар за домам ператварыўся ў пушчу! А трохі наўзбоч — там, дзе была хатка садоўніка, цяпер карпусы АПК! Кароўнік, КЗС, свінарня. І пратаптаная каровамі сцежка да сажалкі!