Сцюдзёны вырай

Ян Вярбіцкі з-пад Навагрудку, Ян Вярбіцкі, які ведаў беларускую гісторыю і спасціг беларускую культуру — чым ён горшы за таго беларуса, які нарадзіўся ды ўсё жыццё пражыў у Менску? Які думае, што бел-чырвона-белы сцяг — прыкмета «бнф», а на беларускай мове размаўляе «апазіцыя»? Да таго ж, Наста, глядзі: усе выбітныя беларусы былі альбо не беларусамі па крыві, альбо частку жыцця пражылі ў Расеі, ці з’ехалі з краіны. Валянцін Акудовіч, які скончыў Літінстытут у Маскве, але ж напісаў такія важныя для нацыянальнага самавызначэння кніжкі, як «Код адсутнасці», стаў беларускім Платонам, з якога пачалася нацыянальная філасофская метафізіка. Максім Багдановіч, які значную частку жыцця пражыў у Расеі, перад тым, як стаць класікам беларускай паэзіі пачатку XX-га стагоддзя. Альгерд Бахарэвіч, які жыве ў Нямеччыне, Ігнат Дамейка, які стаў нацыянальным героем Чылі, Францыск Скарына, які нарадзіўся у Полацку, а сканаў у Празе, першая касманаўтка незалежнай Беларусі Алёна Шалаева, якая па паходжанні руская, а мову вывучыла ў сталым узросце — зусім як я.

Я ўсведамляю, што закаханы, і ў сваім імпэце, у сваёй гістэрычнай празе пабачыцца яшчэ б хаця раз занадта падобны да прафесіянала, які шукае людзей зусім не для пяшчоты, але ж, але ж… Я жыву ў Вільні ўжо некалькі год, уся тутэйшая дыяспара (а значыць — дыяспара Польшчы, Чэхіі ды Нямеччыны) ведае пра дзіўнага амерыканца, які вывучыў мову ды пасяліўся ў Вільні з нейкай таемнай, але ж, гледзячы па тым, як ён увесь свеціцца, вывучаючы мову, — высакароднай мэтай… Я зрабіў усё дзеля таго, каб мой расклад, маё штодзённае чаканне ў кнігакавярне, адрас майго жытла, былі вядомыя як мага большаму колу людзей, ды што там — калі б ты шукала, ты б мяне з лёгкасцю знайшла, Наста, Наста…

Што я раблю цяпер, калі практыкаванняў больш няма, калі заданні з падручнікаў па мове вывучаны на памяць? Я гляджу за вокны кавярні, дзе на вуліцы Віленскай усталяваны спусцісты выступ, які вымушае аўто запаволіцца, іх тут называюць «sleeping cop» («спячы паліцэйскі»). Я гляджу на бясконцую чаргу машын, якая рухаецца наперад як поршань у цыліндры праезджай часткі — рухаецца для таго, каб побач са мной запаволіцца, пераваліцца праз штучны пагорачак ды рушыць далей, у няіснасць: кожная з іх у маім уяўленні жыве толькі ў той момант, калі пад’язджае да гэтага выступу ды пераходзіць праз яго. Калі глядзець дастаткова доўга, адзінкі машын зліваюцца ў суцэльны струмень, і цікавым становіцца тое адчуванне руху з заміраннем пасярэдзіне, падобнае да графічнай выявы сардэчнага біцця: недзе б’ецца сэрца Вільні, і я гляджу на пульсавы рух у артэрыях. Маіх назіранняў дастаткова для таго, каб напісаць падручнік з класіфікацыяй розных спосабаў прайсці гэтую прыступку: я бачыў недарэчныя аварыі, калі адзін кіроўца тармазіў занадта рэзка, а другі не паспяваў заўважыць ды ўмазваўся так, што ўставаў колам капот. Я бачыў, як падляталі ды ляскаліся аб асфальт тыя, хто не заўважаў ды не прыпыняўся наогул. Аднойчы ўбачыў, як збілі пешахода на пераходзе за «sleeping cop», і мёртвы твар, дэфармаваны коламі цяжкага джыпу, твар, які вылупіўся адзіным захаваным у вачніцы вокам на тую частку маёй душы, аб існаванні якой чалавек звычайна даведваецца толькі перад уласнай смерцю, яшчэ доўгі час нагадваў пра тое, што нават тут, у руціне, здараюцца трагедыі. Але, Наста, так болей немагчыма, я не магу сядзець тут яшчэ год. Жыццё — надта ж кароткая трасца!

Таму давай адкінем усе гэтыя какецтвы ды недасказанасці, бо зразумела: цябе не будзе, я не дачакаюся, ты не з’явішся побач з гэтым «sleeping cop», матэр’ялы да біяграфіі якога я тут збіраю месяц за месяцам. Ты не прамільгнеш у натоўпе, не пагрукаеш у дзверы маёй хаты. Цуда не будзе. Бог, мой Бог, Бог беларуса, занадта скупы на тыя цуды, якіх чакаеш больш за ўсё ў жыцці. У дробязях, можа, калі і пашанцуе, ну кшталту маленькай чаргі да касы ў МакДональдсе, а на большае патрэбны ўласныя высілкі, ды так, каб крывёю ды потам. Ты ці не даведалася пра мой лёс, ці празнала пра мой лёс, але ж не зразумела, што гэта лёс таго самага Яна Вярбіцкага, якога ты некалі заклікала да абуджэння. І што лёс гэты стаў «лёсам», а не «fate» — з-за цябе.