Ведзьміна тоня

— Карацей, Васіль Яўменавіч, — перабіў «Бабра» старшыня калгаса. — У адзіночку вам і не справіцца, і закон патрабуе пэўных абставінаў. Давайце мы зробім так: ваш атрад знаходзіць магілу, бо, як я разумею, не так лёгка яе і знайсці будзе. Месяц у вас і ў нас на ўсе справы. Я ўчора пад’язджаў, наколькі можна, да першага вострава… Думаю, трэба будзе рабіць масток метраў на трыста, дзе падсыпаць… Далей будзем рабіць вялікі плыт…

— А ў нас жа ўсё гатова, — і крыўда, і разгубленасць прагучалі ў словах Віталя.

— Не, хлопцы — ваш плыт — для вас. А вось калі трэба будзе магілу раскопваць — трэба некалькі дарослых чалавек на востраў везці.

— Рыгоравіч, Рыгоравіч, — амаль застагнаў Іван Кузьміч. — Ні капейкі грошай, ні цвіка ў мяне, ні дошкі…

— Ведаю. Але ведаю і тое, што 15 дамоў у вёсцы пустуе, у старой лазні дзеці ў хованкі гуляюць, а там дах вось-вось абрушыцца. Да бяды крок… Разбяром лазню — будзе нам і на масток, і на плыт. Не хопіць — яшчэ якую халупу прыбяром. Ну, як вам такі план?

— Добра, няхай так і будзе. За месяц, вядома, усё мы знойдзем, — згадзіўся дзед Васіль. — Паспеем, хлопцы?

— Паспеем, — адказаў за ўсіх Віталь. — Нам бы толькі на востраў хутчэй…

— Хоць заўтра трактар бярыце, — заўсміхаўся Мікалай Рыгоравіч. — Дарэчы, я табе там тэадаліт прывёз, зручней будзе, разумею. Карыстацца ім, думаю, можаш.

— Тэадаліт? — не паверыў Віталь і аж падскочыў ад хвалявання. — Магу!

— Тэадаліт, — пацвердзіў старшыня. — Але, ведаеш, я яго ў будаўнікоў пазычыў на месяц. Паспееш?

— З такім прыборам мы — за два дні!

— Хуткі ты! Пойдзем, дам табе прыбор.

Яны вярнуліся праз хвіліну: старшыня нёс складзены трыножнік, а Віталь, як каштоўную вазу з асабліва тонкага шкла — звычайную прамавугольную металічную скрыначку з ручкай у скрыначцы.

Ён асцярожна паставіў скрыначку на зямлю — убаку ад усіх, перахапіў у старшыні трыножнік, тут жа расклаў яго, з веданнем справы увагнаў ногі трыножкі ў зямлю, з сілай націснуўшы голай пяткай на спецыяльныя выступы. Акуратна раскрыў скрыню, дастаў прыбор, нечым падобны на звычайную падзорную трубу, толькі кароткую і умацаваную ў паралелепіпед з ручкамі, незразумелымі вінцікамі.

Тэадалітам Віталь і на самай справе карыстацца ўмеў. Яшчэ два гады таму меліяратары асушалі адну балаціну. Такі прыбор у іх быў. І Віталь не ўпусціў ні аднаго зручнага моманту, каб зазірнуць у акуляр. А за тузін-другі яблык яму і ўвогуле паказалі прызначэнне кожнага вінціка.

— Ну, зараз паглядзім! — Віталь азартна падміргнуў сябрам, быццам збіраўся паказаць усім самае цікавае кіно на свеце.

І Жэнька з Віцькам, і Сяргей з Нэлай з цікавасцю і захапленнем назіралі за Віталем: так упэўнена ён рыхтаваў прыбор, важна і шматзначна пазіраў у ваконцы, ціснуў на тую ці іншую нагу трыножніка…

— Ну, ты, Віталь, пакуль паказвай апарат, а мы, Сяргей, пойдзем. Калі ты не супраць, правядзі нас да сябе, — сказала нечакана Алена Адамаўна, павярнулася да дзеда Васіля: — Васіль Яўменавіч, хадземце і вы з намі, калі ласка, будзеце за сведку: нам трэба сапраўдны акт аб сапраўдным становішчы жыцця Сяргея і Нэлы скласці.

— Трэба дык трэба, — узняўся дзед.

— Я не пайду! — набычыўся Сяргей. — Правярайце ўсё самі. Там замкоў няма…

Алена Адамаўна разгубілася: яна не чакала такога катэгарычнага адказу: не магла зразумець не проста нежаданне хлопца ісці з імі, а яго відавочнага жадання не быць разам з імі — з камісіяй, якая хоча змяніць да лепшага іх з Нэлай жыццё.

Мы ж памагчы табе хочам…

Нам лепш не стане, калі вы ў будан заглянеце, так што лезьце без мяне.

— Дык не толькі ў будан… — занервавалася Алена Адамаўна. — Мы ўсё абавязаны праверыць. І дом.

— У доме я не гаспадар, — адрэзаў Сяргей. — Там камандуе зэк.

Павісла маўчанне. Віталь прыпыніў настройку тэадаліта. Нешта ўсім стала няёмка.

— Табе ж дабра хочуць, — пачаў быў з сіпатым упікам Іван Кузьміч, усё роўна як тлумачыў дзіцяці аб карысці хлеба. — А ты бы дзіця неразумнае…

— Стойце, стойце… — узняў рукі ўверх Мікалай Рыгоравіч. — Сяргей і Нэла ўсё роўна непаўналетнія, ніякіх подпісаў ім ставіць не трэба… Ты нам, Сяргей, дазваляеш агледзець сваё жытло ў садзе, — спытаў ён зусім сур’ёзна.

— Дазваляю, — адказаў Сяргей так жа сур’ёзна.

— Добра. А ісці з намі ты не хочаш… Дома маці? — ці то пытаўся, ці то сцвярджаў старшыня.

— Дома, — Сяргей адвёў вочы ўбок. — Хеўра там цэлая…

— Так, зразумела…

Мікалай Рыгоравіч палез у нагрудную кішэню, дастаў невялікую рацыю, націснуў кнопку.

— Дыспетчар? Зарэмба. Знайдзіце ўчастковага, тэрмінова. Тэрмінова, кажу! Няхай імчыць, на чым знойдзе, да хаты Васіля Яўменавіча Кароты. Усё…

Ён схаваў рацыю, абвёў позіркам дарослых.

— Ну, пайшлі, пачакаем участковага ля хаты. У дзяцей свае справы, у нас — свае…

Віталь круціў акулярам тэадаліта ва ўсе бакі, нарэшце прыцэліўся ў далёкі адсюль зараснік.

— Так, хто што бачыць вунь на той бярозцы, якая вышэй за ўсіх? — ужо з пераможным выглядам спытаў ён.

— Нічога не відаць, бярозка.

— Так, Нэла, ідзі-ка глянь! — Віталь падхапіў дзяўчынку пад пахі, прыўзняў, даў зазірнуць у акуляр, паставіў на зямлю. — Ну, дакладвай!