Час Вогненнага Птушкалова

Выкрыкнутыя словы не разбурылі цішыню. Леся стала пустым месцам: на яе не глядзелі, яе не слухалі. І ў той жа час яна адчувала, як раздзьмуваецца да памераў класнага пакоя, як адчуваецца для ўсіх яе прысутнасць. Усім цесна. А найбольш – самой Лесі.

Яна бегала вачыма па абыякавых драўляных спінах – кожная з іх выгіналася, як найдалей адсоўвалася ад Лесінай парты – выказвала пагарду. Нават Анэлька – ці, можа, Лесі здавалася – сядзела побач, але адсунулася на край стала і старанна запаўняла дзённік на два тыдні наперад. Але гарчэйшае за ўсе маўчанні было адно: худаватыя Уладзікавы плечы ў блакітнай кашулі проста перад Лесінымі вачыма адмежаваліся сцяной лёду. Яна трымалася позіркам за яго, як за апошнюю надзею, а ён, чужы і халодны, не адчуваў, не спачуваў. Нават рудыя кудзеркі, да якіх заўсёды карцела дакрануцца, больш не спакушалі медным бляскам.

На перапынку пасля першага ўрока Анэлька закінула рэчы ў заплечнік і пераскочыла за парту да Уладзіка. Расклалася там, імкліва павярнулася, каб ніхто не бачыў, і прашаптала:

– Уладзік не будзе са мной размаўляць, калі я з табой застануся. Прабач, нічога асабістага, – і, крутануўшыся, хвастанула даўгімі белымі валасамі Лесі па шчацэ.

І ў гэты момант Леся сапраўды перастала існаваць. У чымсьці было лягчэй: да яе не чапляліся, не звярталіся з просьбамі, не абцяжарвалі праблемамі. Настаўнікі, самі таго не ведаючы, далучыліся да байкоту: ні на адным уроку Лесю не выклікалі да дошкі, не праверылі хатняе заданне. Дзяўчынка паверыла, што паміж ёй і астатнімі насамрэч існуе сцяна. Што было сапраўды невыносна – сядзець блізка-блізка да Анэлькі і Уладзіка, бачыць, як яны хіхікаюць, перашэптваюцца ці перасоўваюць адно адному цыдулкі, спісаныя дробнымі літарамі, зноў хіхікаюць, штурхаюцца ў бок і тут жа бяруцца за рукі.

На пятым уроку, не вымавіўшы за дзень ні слова, Леся адчула, што напраўду сумняваецца ў сваім існаванні, шчыпле сябе за рукі, злёгку б’ецца нагамі аб металічныя ножкі парты – каб давесці сабе, што жывая. Так будзе не дзень і нават не два. Спадзявацца на хуткае дараванне не выпадае. А доўга яна так не вытрымае.

Перад апошнім заняткам Леся выбегла з класа. Хто быў у калідоры, казалі, што яна рушыла ў кабінет дырэктара. Вярнулася пасля званка – пашчасціла, што настаўнік літаратуры затрымліваўся. Стала пасярод класа, ловячы на сабе позіркі аднакласнікаў, што нарэшце звярнулі на яе ўвагу. Нервовымі рухамі, ледзь не рвучы, разгарнула дзённік на патрэбным тыдні, павярнула старонкамі да класа. Унізе чырвонай асадкай размашыстым дырэктарскім почыркам было напісана:

«Разам з класам прагуляла заняткі па матэматыцы. Просьба звярнуць увагу на паспяховасць і паводзіны».

* * *

Паселішча гудзела. Людзі соўгаліся па вуліцы і кіпелі ўражаннямі, страхамі, крыўдамі. Воі не чакалі, што ім зладзяць пастку. Лекары і алхімікі не думалі, што давядзецца лячыць цяжкія раны. Вікторыя не прадугледзела, што палонныя будуць спужаныя і зламаныя. Пасяляне не меркавалі, што неспакой дабярэцца да іх. Абуранае гудзенне напалам з безвыходным маўчаннем, дапоўненае злоснымі выкрыкамі, гусцела на вуліцы, прарывалася ў хаты і паднімалася да неба, як ператрыманае ў цяпле дражджовае цеста. Адна ноч паказала, якія яны слабыя і самаўпэўненыя.

Урок не каштаваў жыццяў, але пазбавіў веры, што можна жыць. Таму навіна, прынесеная гетманам Якубам, што Вікторыя выйдзе да ўсіх праз чвэрць гадзіны, узрушыла, выклікала ўздыхі і міжвольныя ўсмешкі надзеі. Правіцелька ведае, што рабіць, яна скажа, што страшнага не здарылася, што ёсць план і ўсё ідзе так, як мае быць. Людзі згуртаваліся вакол гетмана з цвёрдым намерам не зрушыцца, пакуль не пабачаць Вікцю. Калі б ім сказалі, што яна з’явіцца праз чвэрць стагоддзя, яны і столькі б чакалі на гэтым самым месцы.

У скопішчы пасялян Басі было няўтульна і самотна: Анэлю паклікалі дапамагаць лекарам, а Уладзя ўвогуле не бачна ў такім тлуме. Натоўп на вуліцы гудзеў, прагнуў выратавання ад звычайнага чалавека, узносячы яго да Лёсу. Сама Бася чакала Вікцю ў сваёй хаце, седзячы ля вакна, і выбралася толькі тады, яктая з’явілася перад людзьмі на ганку сваёй хаты – дзіўна высокім для прыземістай будыніны. Няйнакш як сцэну меркавала. Людзі выдыхалі з палёгкай, гудзелі з ухваленнем, хоць Вікця не сказала яшчэ ні слова. Падняўшы рукі ўгору і мякка апусціўшы іх далонямі ўніз, яна суцішыла гоман. Пачакала колькі імгненняў, накаліўшы цішыню дастаткова, каб яе словы выбухнулі:

– Сярод нас ёсць здраднік, – так спакойна, што сумнявацца ў яе словах не выпадала. Людзі заазіраліся па баках, шукаючы чалавека, на твары якога чырвоным будзе напісана «здраднік». Бася таксама міжволі азірнулася, стараючыся не затрымліваць ні на кім позірк дольш за імгненне. Няёмка стаяць нерухома, калі навокал шукаюць ліхадзея. Вікця вытрымала яшчэ адну паўзу, дастатковую, каб слухачы зразумелі папярэднія словы, але занадта кароткую, каб абдумаць іх: