Час Вогненнага Птушкалова

– Хтосьці папярэдзіў варту гарадской вязніцы, што гэтай ноччу мы збіраемся ратаваць людзей. Замест прыязнага да нас вартаўніка невялікі мірны атрад сустрэўся з атрадам удвая большым і па-вайсковаму ўзброеным. Калі б не шчаслівая выпадковасць, нашы воі не вярнуліся б.

Яшчэ паўза на ўсведамленне. Бася чакала абуранага гудзення праз тое, што Вікця трымала ў сакрэце важныя планы. Але натоўп маўчаў.

– Калі вы ведаеце, хто здраднік, скажыце.

Людзі ўсё яшчэ азіраліся. Прыглядаліся да суседзяў, задумваліся. Тут і там гуртаваліся, перагаворваліся, зыркалі з-пад ілба, успаміналі ўяўныя падазрэнні і сапраўдныя крыўды. «Нашчадкі першых людзей – мудрых і шчаслівых. Сапраўдная сям’я, дзе цябе прымуць і падтрымаюць», – горка думала Бася.

Калі паўза прымусіла паверыць, што ніхто нічога не скажа, натоўп працяла хваля – праз яго прабіваўся чалавек. Ён выйшаў у першыя шэрагі. Бася паднімалася на дыбачкі, але нічога не пабачыла.

– Я ведаю, хто здраднік, – пачуўся знаёмы голас.

Вікторыя разгубілася, але жэстам запрасіла прамоўцу падняцца на ганак. Бася зноў падалася ўверх – ці не падвёў яе слых?

Белыя валасы, неахайна сабраныя ў косы, трапаў ранішні вецер. Анэля старалася іх прыгладзіць, ніякавеючы перад натоўпам. Цішыня чакала.

– Мінулай ноччу адзін чалавек выходзіў з паселішча.

Я бачыла.

– Хто? – пыталася цішыня. Анэля наважвалася.

– Барбара.

Ад Басі да ганка імгненна расчысціўся калідор. Чыесьці рукі схапілі яе з двух бакоў і павялі. Сцены калідора жахаліся і шапталі: «Як так?», «Як яна магла!» і «Яна адразу мне не спадабалася». Басю перадалі воям.

– Адвядзіце ў вязніцу, – сказала Вікторыя. Бася не ведала, што ў паселішчы ёсць вязніца.

* * *

Пад вязніцу аддалі драўляны хлеўчык, умацаваны знутры жалезнымі кратамі. Нават маленькае акенца пад самай столлю забранае праіржэлым крыжом. Не сапраўдная турма, але і яе для кагосьці рыхтавалі. Няўжо, будуючы паселішча, дзе ўсе адно адному браты і сёстры, хтосьці планаваў баяцца і падазраваць?

Бася, напэўна, спіць. Ці наадварот – яе ўшчыкнулі, вылілі вядро халоднай вады і вярнулі са сну пра ўсеагульнае братэрства ў жорсткае жыццё чалавечай зграі.

Там, звонку, ходзіць мяккімі крокамі ахоўнік. Напэўна, які-небудзь хлопчык, прыяцель Уладзя, з добрымі вачыма і зброяй у руках. Стрымлівае моц небяспечнай ліхадзейкі, якой нядаўна міла ўсміхаўся. Ці паверыць ён, ці дапаможа? Ці можна тут верыць хоць камусьці?

Вікця казала, першыя людзі згінулі таму, што шмат думалі, страціўшы патрэбу працаваць фізічна. Бася ніколі не была аматарам лішніх рухаў, але яна звар’яцее, калі прабудзе бяздзейнай. Крокі, крокі, крокі за сцяной, мяккі шоргат травы, шурпаты – пяску, жорсткі – жвіру. Раз-два-трычатыры… чатырыста пяцьдзясят шэсць крокаў. Немагчыма так больш.

Да ахоўніка наблізіўся хтосьці яшчэ – больш рэзкі ў рухах, каменьчыкі адскоквалі ад яго ног, біліся адзін аб адзін, блыталі рытм:

– Там для цябе вячэра засталася, ідзі пад’еш, я пакуль пастаю.

Бася падскочыла.

– Згаладаўся, з раніцы тут стаю.

– Каго вартуеш?

– Здрадніцу. Праз яе ледзь не загінулі ноччу.

Першыя крокі аддаліліся, другія бадзёра рушылі вакол хлеўчыка.

Бася падышла да акенца.

– Уладзь! Уладачак! Гэта ты! Па мяне? – голас задрыжэў і вымавіў больш, чым Бася збіралася сказаць. Крокі спыніліся на імгненне, што працягнулася дрыжэннем жвіру, і пайшлі на новае кола. Стаптаная трава маўчала.

– Уладзь! Я тут! – няўжо не пачуе, не паверыць? Крокі спыніліся. Заскрыгатала засаўка.

Уладзь уварваўся ў вязніцу. На яго было страшна глядзець. І балюча слухаць. Словы душылі яго.

– Ты ведаеш, што нас чакала ў горадзе? Крывавая лазня. Нашы лепшыя вайскоўцы, знявечаныя, знікалі. Яны пакінулі дзяцей, якія нічога не ўмеюць. Паселішчу адрубілі галаву. Я стаў бы баязліўцам і здраднікам, калі б не падышоў атрад Вікторыі. І ўсе думаюць, што гэта праз цябе.

– Маё слова – супраць слова Анэлі.

– Мы з Анэляй – пара, – Уладзь паспакайнеў. – Яна мая палавінка. Я не магу ёй не верыць.

Ён азірнуўся, адчыніў дзверы вязніцы.

– Спадзяюся, яна памылілася. Ідзі, мне трэба чакаць змену.

Бася выйшла. Хацелася шмат сказаць – і падзякаваць, і патлумачыць, і папярэдзіць, і падзяліцца тлумам думак. Толькі сэнсу няма. Уладзь – чужы чалавек. Не Басін чалавек.

* * *

Ухаце было цёмна. Толькі з-пад дзвярэй Анэлінага пакоя прабівалася бляклае святло свечкі. Пэўна, сядзіць зноў за сваімі медычнымі кнігамі, як і не здарылася нічога.

Бася старалася ступаць ціхенька, але адна з дошак пад нагой рыпнула, разарваўшы бязгучча. Сціх за дзвярыма шоргат старых старонак, што быў незаўважны, пакуль існаваў. Больш няма сэнсу хавацца – Бася штурхнула дзверы, яны ляснуліся аб сцяну. Выхад атрымаўся захапляльны. Анэля глянула на госцю пералякана, але праз імгненне ўдала прыязную абыякавасць. Што, маўляў, хочаш, суседачка? Бася чакала слоў, Анэля маўчала. Басіна цярпенне скончылася раней.

– Чаму ты гэта зрабіла?

– Я мусіла выдаць здрадніка, – Анэля расправіла плечы, узняла галаву, прамаўляючы бэльцы на столі.

– Ты ведаеш, што гэта не я.