Дзённік суддзі Верасаўца

Хоць гаварыў ён дзёрзка і насмешліва, але мне пачуліся ў яго словах неспакой і скруха.

Праз кожныя паўгадзіны Купрыянаў прасіў перапынку і абавязкова, пасмоктваючы папяросу, наўмысна затрымліваўся на ганку. На заўвагі, што марна траціць час, ён, прыжмурыўшы прадаўгаватыя цёмныя вочы, жорстка, з выклікам адказваў:

— А вы б, грамадзянін суддзя, каб былі на маім месцы, спяшаліся б?

Фанабэрыстасць Купрыянава вельмі гнявіла мяне і засядацеляў, але мы стараліся не праяўляць гэтага свайго пачуцця. Сарвацца, закрычаць — значыць, паказаць сваю слабасць. Гнеў, як вядома, дрэнны памагаты, калі шукаеш праўду, ён засціць справядлівасць, якой суддзя павінен усёй душой спрыяць.

Чым далей, тым больш нам стала здавацца, што штукарствы Купрыянава ў судзе былі крыкам душы, вынікам бязлітаснага ўнутранага разладу. Ён, відаць, пераканаў сябе, што яго абавязкова суд арыштуе. Значыць, губляць няма чаго, няхай ведаюць яго… Ён пойдзе ў няволю не пакорліва, а гучна стукнуўшы дзвярыма, з высока ўзнятай галавой. Ён не прынізіць сябе пакорай, не.

Калі дапытвалі сведак, Купрыянаў раптоўна зыначыўся. Напэўна, насуперак сваёй волі аддаўшыся таму, што жыло глыбока ў душы, сядзеў, закрыўшы вочы рукой.

…Да судзейскага стала падышоў сведка Карагач Антон. Падсудны зірнуў на яго, занепакоіўся. Соп носам, у напружанасці ўзняў плечы.

Карагач — нізкі, чырванатвары, з вузкімі скуламі. На запытанне, што ведае па справе, ён пачакаў, як бы даючы ўсім адчуць важнасць моманту, сказаў:

— Значыць, так. Ніякія фіктыўныя нарады не складаліся. У нас усё па-сумленнаму. Да прыкладу, я, муляр, што ў сцяну ўклаў, тое і ў нарад запішуць. Ні цагліны лішняй. А пра Купрыянава скажу: агонь хлопец, і руплівы, і ўвішны, і паслухмяны.

— Каго ж ён найбольш слухаў — ці не вас? — не стрываў я.

— Цяпер не ў модзе слухаць старэйшых. Начальства слухаў, своечасова загады розныя выконваў, каторыя даваліся.

— Можа, вы ведаеце, за якія асаблівыя паказчыкі падсудны, ну і некаторыя іншыя, хто каля яго бліжэй, прэміі атрымлівалі?

— Ведаю. Тут вы, грамадзянін суддзя, якраз патрапілі са сваім пытаннем. Муравалі ўпраўна — от і прэміі выганялі. Стараліся…

— Вашы паказанні, грамадзянін Карагач, супярэчаць іншым доказам. Што гэта значыць?

Сведка ўздыхнуў:

— Накляпалі на чалавека, а я праўдзіва сведчу. I праверачныя абмеры, што праводзіліся камісіяй, калі следства было, таксама няправільныя. Найшлі мне спецыяліста — Міцьку з міжкалгасбуда. Ды з яго такі інжынер, як з мяне, не раўнуючы, начальнік міліцыі. Я ўсё праўду кажу, хачу дапамагчы суду правілыіа разабрацца ў гэтай нікчэмнай справе.

— Так-такі — і хочаце?

— А то — не, думаеце? Я цяпер зусім іншы — канчаткова перавыхаваны чалавек, вядома, вамі, дзякуй вам, грамадзянам суддзям.

Падсудны слухаў Карагача, упяўшы вочы ў падлогу. Потым узняў галаву, махнуў рукой:

— Не трэба, дзядзька Антон, мяне бараніць. Я ва ўсім прызнаўся.

Ад нечаканасці сведка залыпаў вачамі. Неяк сутаргава каўтнуў — аж маршчыністы сухі кадык падскочыў ледзь не да барады.

— Прызнаўся? У чым? Што ты на сябе гразь кідаеш? Нікому гэта непатрэбна.— Карагачоў позірк чакаў, дамагаўся, патрабаваў адумацца, не прызнавацца і асуджаў.— Уласць не зацікаўлена невінаватага судзіць. Следчы памыліўся — суд выправіць недарэчнасць. Так што, брат, непатрэбна тваё геройства.

Я перапыніў яго:

— Яшчэ раз папярэджваю, сведка, што за хлуслівыя паказанні — крымінальная адказнасць.

Карагач з-пад ссунутых броваў наставіў на мяне пранізлівыя нерухомыя вочы.

— Што, зноў мне рыхтаваць торбу?

У Карагача за спіной было шэсцьдзесят год бесталковага жыцця і дзве судзімасці. Як толькі ў кішэні ў яго заводзілася капейка, ён дападаў да гарэлкі і прыносіў не мала рознага клопату людзям — асабліва свайму суседу Івану Грабенніку.

Жылі суседзі ў двухкватэрным драўляным доме. Калісь даўно Карагач западозрыў: Грабеннік паведаміў у міліцыю, што ён украў цэглу на будоўлі. Як скончылася адсідка за кратамі, ён, не заходзячы дадому, аброслы шчаціннем, з пустой торбай за плячамі завітаў да Грабенніка. Той якраз абедаў, запрасіў падсілкавацца. 3 дарогі ж чалавек…

— Як бачыш, прыяцель, я вярнуўся цэлы і здаровы,— адказаў Карагач.— Цяпер у нас вясёленькае жыццё пойдзе, можаш не сумнявацца.— Ён сеў за стол, стаў гучна, са смакам сёрбаць боршч.

3 таго часу ў іх і пачалося. I абражаў Карагач суседа, і кідаўся біцца, і ў размовах падкалупваў пад «дзевятае рабро». Чаго толькі не вытвараў! А аднойчы прыдумаў.

Зімой Грабеннік спаў на рускай печы. Карагач у сябе са сценкі, за якой была суседава чарэнь, зняў тынкоўку, выдраў мох паміж бярвеннямі. Сярод ночы падыдзе да сценкі, ляпае рукамі па бёдрах, бы певень крыллем, гарланіць па-петушынаму. Рабіў суседу пабудку. Іншы раз да раніцы грукаў малатком па жалезе, нешта майстраваў. Каб работа спорылася, спяваў або свістаў. Раніцай пры сустрэчы з суседам, жмурачыся, пытаўся:

— Ну, як спалася, дарагі прыяцель? Якія радасныя сны бачыў? Можа, па звычцы прыемны дакумент страчыў у чулы, клапатлівы орган?