Губернскі дэтэктыў. Справа аб крывавых дукатах

Аднак жа сапраўды – якая розніца, дзе маліцца? Татухна і матухна панны Пракшыной былі згодныя ў гэтым меркаванні дый апантанасці ў такой далікатнай справе не мелі: усё ж, нягледзячы на даволі малады на той час узрост, і Канстанцін Мікалаевіч, і Лізавета Яўгенаўна паспелі пабачыць дастаткова, каб не абуджаць канфліктаў хаця б ва ўласнай сям’і. Таму дзявіцы нашай першыя гадоў дзесяць асэнсаванага жыцця нават не даводзілася задумвацца аб магчымасці якіх-небудзь падобных contradictions

[39]. Затое які скандал учыніла бабуля, калі Пракшыны напрыканцы 1870 года вярнуліся ў Менск ды высветлілася, што адзіная ўнучка не толькі прапусціла некалькі найважнейшых абрадаў, сутнасць якіх Яўгенія Канстанцінаўна дагэтуль лічыла фармальнасцю, ды яшчэ і не ўмее маліцца на слушны манер.

Яе ж бацькоў значна больш непакоіла, што з-за пераезду панна Пракшына не паспела скончыць у Ноўгарадзе апошні клас гімназіі – у менскую пасярод навучальнага года дзявіцу прымаць адмовіліся. Таму імпэт пані Іллініч-Вялькоўскай хутка скіравалі ў бок пошуку найвыдатнейшых хатніх настаўнікаў, якія маглі б запоўніць магчымая прабелы ў адукацыі, а яна, па меркаваннях Канстанціна Мікалаевіча, у яго дачкі мусіла быць бліскучай ды ахопліваць дысцыпліны значна шырэйшыя за слова Божае. Тым не менш бабуля намагалася выправіць хібы ў гэтай вузкай галіне ды ўсё роўна час ад часу з ужываннем rather unequivo al remarks

[40] запрашала Яўгенію Канстанцінаўну суправаджаць яе на імшы.

Праз шэраг абставін панна Пракшына пачувалася ў любой царкве даволі няёмка і трымалася насцярожана. А часам дзявіцу нават непакоілі думкі, што ейныя трансцэндэнтальныя апеляванні да Бога сам-насам адбываюцца толькі ў яе галаве ды толькі там і застаюцца, але ісці далей у такіх разважаннях усё ж не наважвалася. Ёй вельмі падабалася, як царкоўнае пытанне было вырашана ў Германіі ды нават той жа Англіі, аднак пераходзіць у іншую веру Яўгеія Канстанцінаўна не бачыла для сябе магчымым, бо для яе гэта было б яшчэ адной фармальнасцю. Гадоў з васямнаццаці яна нарэшце дазволіла сабе пакінуць гэтыя рэчы на ўласным сумленні, аднак дзеля прыліку ў царкву часам усё ж хадзіла, каб не пайшлі непатрэбныя плёткі: раз з бацькамі ў праваслаўны храм, раз з бабуляй у каталіцкі касцёл.

Аднак любыя спробы ўпікнуць яе за нядбайнасць выконвання якіх-небудзь абавязкаў дагэтуль прыводзілі панну Пракшыну ў раз’юшанасць. Таму зараз яна намагалася ўтаймаваць тэмперамент: дзявіца рысавала табліцу, якую абяцала сабе скласці яшчэ ўчора – пакуль упісанымі былі толькі загалоўкі слупкоў зверху ды радкоў злева. Калі ж Яўгенія Канстанцінаўна з-за безвыніковасці працы ўжо надумала спрэс закрэмзаць старонкі, у пакоі з’явілася Ганна Юр’еўна. Уварвалася ў яе прыватнасць, нават не пагрукаўшыся: старая дыктатарка, яшчэ горшая за бабулю! Панна Пракшына ўзняла на яе суворыя вочы: у руках аканомка трымала паднос з малаком, мёдам ды толькі што спечанымі цынамонавымі вітушкамі – прыйшла мірыцца. Ад шчырае душы пасмакаваўшы пяшчотнай здобы, Яўгенія Канстанцінаўна вырашыла адным заходам параіцца з Ганнай Юр’еўнай, што кажуць у народзе пра дзівосны марфееў свет з улікам пераездаў з мейсца на мейсца, спажываных напярэдадні страваў ды змененага надвор’я. Аканомка дык толькі зарагатала і пайшла з пакоя, дэкламуючы сюжэты з folklore[41]

пра маладых дзявіц, усе намаганні якіх нацэленыя выключна на адно. Гэта прымусіла панну Пракшыну зноўку засмуціцца праз тыя здані, што з’яўляліся ў ейным сне.

Прыгадала яна не толькі прыкрыя разыходжанні на патрыятычнай глебе ды занадты для высакароднага чалавека зух, але ж і тую ручку, якая мела немаведама якое дачыненне да астатняга. Яўгенія Канстанцінаўна не магла сказаць дакладна, што ўсё ж такі непакоіла яе больш, а таму намагалася пераканаць сябе, што ёсць у яе іншы клопат. У момант, калі яна для вернасці замацоўвала свае думкі ў пісьмовай форме, да яе зноўку зайшла Ганна Юр’еўна ды сказала, што у маёнтак па неадкладнай справе прыйшла дачка шынкара. Панна Пракшына не адразу зразумела, чаму гэткую навіну патрэбна даводзіць да яе ведама, аднак аканомка тут жа дадала, што наведвальніца хоча нешта паведаміць пра Штэйна і пагаджаецца размаўляць выключна з гаспадарамі.

Яўгенію Канстанцінаўну ахапіла трапятанне. Пакуль татухна баявіта (у гэтым яна нават не сумнявалася) высвятляе дэталі следства ў Ашмянах, ёй выпадае выключны шанц дапытаць сведку. Кінуўшы Ганне Юр’еўне, каб тая, трошкі перачакаўшы, вяла шынкароўну ў кабінет, дзявіца ледзь не подбегам накіравалася туды сама. Заняўшы фатэль, яна трохі паваявала з шуфлядкамі, якія няёмка ўпіраліся ў калені, ды паважна паклала рукі на шурпатую зялёную паверхню стала. Яўгенія Канстанцінаўна надала ўласнай асобе нязмушанага спакою, аднак тут жа зразумела, што так і сядзіць у халаце. Вырашыўшы, што трымацца годна належыць у любой сітуацыі, панна Пракшына засталася чакаць у чым была. Хутка ў дзверы пагрукалі, Яўгенія Канстанцінаўна падала голас, ды ў кабінеце з’явілася госця.