Губернскі дэтэктыў. Справа аб крывавых дукатах

– Калі шчыра, то пакуль толькі дваццаць дзевяць. Але што гэта за ўзрост? Пагадзіцеся, гучыць не салідна, – Яўгенія Канстанцінаўна раставала: па ўсіх падліках сыходзіцца!

Калі яны ўжо ўзняліся па Юр’еўскай і збочылі зноўку на Петрапаўлаўскую, каб вяртацца да яе дамоў, Тэдзі прабег па вуліцы далей ды заскочыў у прачыненыя дзверы кандытарскай Вянгржэцкага, якая месцілася праз два будынкі. Панна Пракшына прыпусціла следам за сабакам і знайшла яго ў надта задаволеным стане: сам гаспадар ласаваў яе гадаванца мігдаловым печыўкам. Ну, добра хаця б, што гэтым разам не ў гной галавой уціраецца. Яўгенія Канстанцінаўна трошкі пажурыла psa, што кінуўся прэч без дазволу, а тут падышоў з яе набыткамі і Падгорскі, які прапанаваў застацца ды выпіць кофею з пірожнымі – усё роўна ж ужо зайшлі. Дый сапраўды, dinner у іх звычайна пазней, то чаму б трошкі і не сапсаваць сабе апетыт?

– Вам як заўжды, mademoiselle[83]? – запытаўся ў яе знаёмы афіцыянт.

– Так, і, калі ласка, спакуйце паўтузіна эклераў з сабой, – папрасіла панна Пракшына і хутчэй павярнулася да Падгорскага.

Але ж ён зусім не з’ядаў яе позіркам, як ёй хацелася, а цішком глядзеў у гадзіннік. Шчоўкнуўшы вечкам трошкі гучней, чым разлічваў, Андрэй Вікенцьевіч спешна схаваў залатую цыбуліну ў кішэню і ўсміхнуўся, быццам гатовы далей услухвацца ў ейныя расповеды, а можа і ва ўласныя, хто ж яго ведае. Дык, значыцца, яму ўжо надакучыла, пэўна, мае шчыльны расклад, каб задурваць галаву якой наступнай дзявіцы. Выдатна! За суседнім столікам два немаладыя паны з пачуццём абмяркоўвалі чарговую хвалю антытурэцкага паўстання ў Босніі.

– А вы што думаеце? – яна намагалася прамаўляць роўным тонам.

– Пра што? – не зразумеў яе цяжкадум Падгорскі.

– Пра вызваленне бедных сербаў ад магаметан!

Андрэй Вікенцьевіч састроіў нейкую пакутніцкую грымасу ды адкінуўся на спінку крэсла.

– Толькі не кажыце, што вы прыхільніца славянафільства!

Ён кпліва расцягнуў вусны і працягнуў:

– А як жа вашая ўнутраная барацьба за аднаўленне мовы продкаў?

– Пры чым тут гэта? – адмахнулася Яўгенія Канстанцінаўна. – Няўжо можна спакойна сачыць за тым, як пакутуе цэлы народ?

– Аднак спачатку трэба вызначыцца з місіяй вызвалення, – прымірэнча сказаў ён.

А потым пачаў нешта тлумачыць, быццам бы яна была маленькай і нічога не разумела, што адна справа – абвясціць згуртаванне народаў вакол праваслаўя і ў чарговы раз у гісторыі скарыстаць рэлігію ў якасці апраўдання для вайсковага ўмяшання. Зусім жа іншае і значна справядлівейшае – заступіцца за прыгнечаных славян, рэлігійны аспект цалкам апусціўшы, бо ці ж яны заслугоўваюць вызвалення толькі праз прыкмету веры? А як жа быць з іншымі народамі, якія церпяць ад уціску больш моцнага супраціўніка? І чым ёсць гэтае славянства? Ці ж не яшчэ адна выдумка ўладай надзеленых? Ну, ды пані Яўгенія ведае, што маецца на ўвазе. Аднак жа самае прыкрае, што нават калі ставіць сабе мэты самыя вышэйшыя ды чыстыя, чарговага ваеннага канфлікту ўсё роўна не пазбегнуць. А роля імперыі ў гэтым дык будзе ўвогуле дваістая, не зважаючы ўжо на бессэнсоўныя ахвяры, бязвінную кроў і суцэльную разруху, якая за ўсім гэтым абавязкова станецца.

Панна Пракшына слухала яго, а ў грудзях уздымалася злосць. І кажа ж слушныя рэчы, толькі нешта ў іх надта яе абражала. Ім прынеслі нарэшце кофей. Дзявіца схапіла філіжанку і адным глытком спустошыла яе. Годна ўзняўшыся на ногі, яна абвясціла:

– Мне зразумела адно: бяздзейнічаць у такіх выпадках – агідна!

Яна схапіла Тэдзі і пачала няёмка змяшчаць у іншую руку пакункі, але Андрэй Вікенцьевіч зрабіць ёй гэтага не дазволіў. Адняўшы і мяшэчкі з пісьмовымі прыладамі, і самую каробку з эклерамі, ён яшчэ і настаяў на тым, каб за апошнія заплаціць. Яўгенія Канстанцінаўна спачатку адмаўлялася, усё ж такі яна – дзявіца самастойная, але ж, трошкі астыгнуўшы, скарылася: відаць, ён хоча загладзіць прыкрую размову і, мабыць, надумаў застацца на dinner? Але ж на вуліцы зноўку пачалося.

– Я б не хацеў, каб вы падумалі, што я таксама належу да тых, хто можа толькі разважаць, – шанц закрыць тэму ён цалкам змарнаваў.

Падгорскі пачаў казаць пра тое, што ўласную мэту жыцця ён бачыць не ў тым, каб весці бясконцую барацьбу, якая знішчае душу і сэрца, а каб навучыцца жыць па-сапраўднаму, з усёй чалавечай годнасцю, але ж пазбегнуўшы ваенных сутыкненняў, бо час прыйшоў нарэшце жыць мірна. Хацеў бы ён змяняць наваколле in positive sense[84], не разбураючы, а наадварот, ствараючы, аднак пакуль ён пачуваецца занадта адзінотным на сваім шляху. Але каб жа прамовы яго былі хаця б гарачымі, дык не – тон Андрэя Вікенцьевіча быў амаль абыякавы.

– Ведаеце, напярэдадні шэсцьдзясят трэцяга года мой дзед выправіў мяне вучыцца ў замежжа. Спачатку я ўпарціўся, хацеў застацца тут, бо ведаў, што рыхтуецца паўстанне, але потым зразумеў, што стары Завіша меў рацыю, – прызнаўся Андрэй Вікенцьевіч. – Усё гэта пераўтварылася ў звычайнае збіццё. Дзеля чаго я мусіў загінуць, як сотні іншых дурненькіх юнакоў?..