Белая муха, забойца мужчын

А мяне было ўжо не спыніць. Да вырашальнай гадзіны заставаліся ўсяго толькі вечар і ноч, раніцай скончыцца тэрмін ультыматуму, пра які я дагэтуль ня меў ніякага ўяўленьня, мы сядзелі ў Замку зь немцам, які прыехаў забіваць зуброў, і я расказваў яму пра Мікалая Гусавіянуса зь ягонай лацінай, пра пасольства ў Рыме і Вітаўта — і пачуцьцё нерэальнасьці таго, што адбываецца, апанавала мяне настолькі, што я ўжо ня верыў ва ўласнае існаваньне. Мне падавалася, што ніхто з нас ніколі ня жыў тут, што не было ніякай Краіны Замкаў, і ніякай Босай, і Міколы Гусоўскага не было, што нас усіх прыдумаў нейкі бяздарны пісьменьнік, нейкі графаман, якому ніколі не было цікавае рэальнае жыцьцё, і ён вырашыў змайстраваць са сваіх комплексаў і страхаў іншае, такое, дзе яму будзе зручна займацца самападманам…

Я расказваў яму пра не цікавую нікому з маіх суайчыньнікаў паэму, гэтую даўгую і незразумелую беларусам «Carmen de statura feritate ac venatione bisontis«, напісаную сынам палясоўшчыка для рымскага Папы, незразумела жорсткую, шматслоўную, паталягічна энцыкляпэдычную, працятую патрыятычна-паляўнічым азартам, а сам падумаў пра тое, што ў ёй на дзіва мала жанчын. Іх там амаль няма.

Я добра ведаў гэты тэкст, заняткі ў Шляхецкім клюбе не прайшлі дарма, кожны чалец клюбу мусіў прачытаць беларускі пераклад мінімум двойчы — у паэме вялося пра нашых продкаў, і мы часам чыталі яе на памяць, уголас, палохаючы мірных менчукоў, што сядзелі, прыснуўшы, за сваімі сушы, зычным дэклямаваньнем. Жанчыны і зубры… Вядома, галоўны жаночы пэрсанаж у гісторыі Гусоўскага — каралева Бона, якой ён напісаў празаічнае прысьвячэньне. Гусавіянус называе яе «найвучонейшай», так, але вучыць яе жыцьцю, як сапраўдны мужчына — выяўляючы ўсю сваю куртуазнасьць і ўсю іранічнасьць: «Мне добра вядома, найсьвятлейшая пані, якога вялікага шчасьця ты зычыш гэтаму каралеўству і як шмат разважаеш і дбаеш аб паляпшэньні ягонага становішча…»

Гэта ён ёй так зубы загаворвае. А на самой справе ня верыць, што баба можа кіраваць каралеўствам. Вось палясоўшчык — так… Як там было далей? Інтанацыі павучальныя, бацькоўскія, настаўніцкія….

«Але я сапраўды не ўяўляю, чым ты можаш яму дзейсна дапамагчы. Калі ж ты праявіш сябе добразычлівай, схільнай да апякунства навукі і мастацтва, тады ад іх будзе і дзяржаве вялікая карысьць, а высокая слава імя твайго распаўсюдзіцца такім чынам яшчэ вышэй з ухвалай тваіх выхаванцаў. Бо што можа быць больш цудоўным і вартым тваіх продкаў і тваёй найславуцейшай з арагонскага дому сям’і, больш дасканалым з усіх формаў дабрачыннасьці, калі на іх грунтоўна глядзець і ў мірны час, і ў вайну, і ў справе рэлігіі? Але і яны ніколі не напоўнілі б землі сьвету гэткай агромністай славай жыцьця і подзьвігаў з прыязьню ўсяго пакаленьня і не паказалі б сябе ў такім дзівосным сьвятле ў розных выпрабаваньнях лёсу перад нашчадкамі, калі б іх уласная вучонасьць і ўласьцівая гэтаму роду асаблівая прыхільнасьць да вучоных мужоў ня ўзьнеслі б іх на такую вышыню, што яны былі ўслаўлены звонкай лірай вялікіх талентаў; таму мне застаецца заслужана маўчаць пра іх, асабліва тут, дзе я падпарадкаваны непазьбежнаму закону выказвацца сьціпла.

Жадаю здароўя і быць вартай свайго славутага роду».

Быць вартай роду. Вось што галоўнае. Маім шляхцічам гэта асабліва падабалася. Мы нават узялі гэта нашым дэвізам. Мужчынскія словы, сказаныя жанчыне, якой, вядома, мала хто мог загадваць, але сын княскага палясоўшчыка і праўда шмат на сябе ўзяў…

Так, так, Босая, я сапраўды ня ведаю, чым ты можаш нам дапамагчы.

У самім тэксьце «Песьні» ёсьць толькі адна жанчына, да якой варта ставіцца з пашанай. Дый тая — Панна Марыя. Зь ёй прынята быць на ты. У яе прынята прасіць. Жанчына-начальнік, якая можа быць добрай, калі захоча. Белыя калготкі ў «Песьні пра зубра»… Зазіраючы ў яе кабінэт, трэба быць асьцярожным, ветлівым і кранальным. Абавязкова кранальным і красамоўным — бо жанчыны ж любяць вушамі.

«Верачы ў любасьць Тваю,разумеючы ўседараваньне,

Панна, Тваё, прад Табою згінаю калены,

З сэрцам трапёткім, зьбялелым, зламаны бярэмам

Важкіх грахоў, і з пакораю ніцай прабую

Вымаліць, Панна, Тваю я над намі апеку».

Ёсьць яшчэ ў паэме няшчасныя жанкі, якім туркі ўспорваюць чэравы сваімі ятаганамі. І наастачу — тая зубрыха, якая мусіць пакінуць разам з мужам статак, калі зубр-сужэнец прайграе двубой.

«Ўдоваў выгнаных узноўкі ў статак прымаюць…» Удовы знаходзяць новага мужа. Да наступнага двубою. Жанчыны-ахвяры, жанчыны-жонкі, жанчыны-багіні, жанчыны-каралевы. Паміж імі — пустэча Вялікай Гісторыі.

З сэрцам трапёткім, зьбялелым, зламаным бярэмам важкіх грахоў зь ніцай пакораю спрабую вымаліць тваю апеку, Босая.

26. Нiякага хвэмiнiзму