Падарожжа на «Кон-Цікі»

Але часам лоцманы здраджвалі нам. Аднойчы ў час вахты ля руля я звярнуў увагу на тое, што на поўдзень ад нас вада раптам забурліла, і ўбачыў вялізную чараду залатых макрэлей, якія, нібы бліскучыя тарпеды, імчаліся ў наш бок. Звычайна яны набліжаліся, мірна гуляючы, то падскакваючы, то шлёпаючыся назад у ваду пляскатымі бакамі; на гэты раз яны імчаліся з шалёнай хуткасцю больш па паветры, чым па вадзе. Сіні зыб быў узбіты ў белую пену сутаргавымі рухамі ўцекачоў, што ляцелі без усякага парадку; а за імі, быццам быстраходны кацер, зігзагамі імчалася нечая чорная спіна. Залатыя макрэлі вялізнымі скачкамі наблізіліся да самага плыта; тут яны нырнулі і ўсёй чарадой, у якой было траха не сто штук, цесна збіўшыся, кінуліся на ўсход, так што ўсё мора ў нас за кармой зазіхацела яркімі фарбамі. Бліскучая спіна таго, хто гнаўся за імі, напалову паказалася над вадой, апісаўшы прыгожую крывую, нырнула пад плыт і памчалася, як тарпеда, за чарадой залатых макрэлей. Гэта была надзвычай здаравенная блакітная акула, даўжынёй, бадай што, каля шасці метраў. Калі яна знікла, мы не далічыліся часткі нашых лоцманаў. Яны знайшлі больш прывабнага марскога героя і вырашылі далучыцца да яго.

На думку спецыялістаў, з усіх марскіх жывёл больш за ўсё нам трэба было асцерагацца кальмараў, паколькі яны маглі забрацца на плыт. У Нацыянальным геаграфічным таварыстве ў Вашынгтоне нам паказалі справаздачы і драматычныя здымкі, зробленыя пры ўспышках магнію; гэтыя здымкі сведчылі, што адзін з раёнаў плыні Гумбольдта вельмі часта наведваюць велізарныя кальмары, якія ўночы выплываюць на паверхню акіяна. Яны такія пражэрлівыя, што калі адзін з іх, схапіўшы кавалак мяса, трапляе на кручок, дык адразу ж з’яўляецца другі і пачынае жэрці свайго родзіча, які апынуўся ў палоне. У іх такія шчупальцы, што імі яны распраўляюцца з вялікай акулай і пакідаюць страшэнныя шрамы на целе кітоў; а паміж шчупальцамі ў іх схавана не слабейшая, чым у арла, дзюба. Нам напаміналі, што кальмары часта ляжаць на вадзе, свецячы ў цемры вачыма, і што, калі нават яны палянуюцца ўскараскацца на сам плыт, то сваімі доўгімі шчупальцамі змогуць пранікнуць ва ўсе куткі нашага судна. Нас зусім не цешыла перспектыва адчуць, як халодныя шчупальцы сціскаюць нам ноччу шыю і выцягваюць са спальных мяшкоў; таму на выпадак, калі б мы раптам прачнуліся ад дотыку шчупальцаў, мы ўзялі з сабой цяжкія нажымачэце, па аднаму на кожнага. Думка аб кальмарах больш за ўсё трывожыла нас перад адплыццём, асабліва пасля таго, як акіянографы ў Перу загаварылі з намі на гэтую самую тэму і прадэманстравалі карту, на якой самы небяспечны ўчастак быў абазначаны якраз у плыні Гумбольдта.

Доўгі час мы не прыкмячалі ніякіх адзнак гэтых малюскаў ні на плыце, ні ў акіяне. Але вось аднойчы раніцай мы атрымалі першае папярэджанне, што яны знаходзяцца ў гэтых водах. Калі ўзышло сонца, мы ўбачылі на плыце маленькае дзіцяня кальмара; яно было велічынёю з ката. Уночы яно без усякай дапамогі збоку ўзлезла на палубу і цяпер ляжала мёртвае, абвіўшы шчупальцамі бамбукавую жэрдку перад дзвярыма каюты. Густая чарнільна-чорная вадкасць расцяклася па бамбукавай палубе і ўтварыла лужынку вакол кальмара. Мы спісалі некалькі старонак у суднавым журнале гэтым чарнілам, якое нагадвала чорную туш, а потым выкінулі труп дзіцяняці за борт на радасць залатым макрэлям.

Мы палічылі, што гэтае нязначнае здарэнне прадказвае з’яўленне больш буйных начных наведвальнікаў. Калі дзіцяня магло забрацца на плыт, дык тым больш здольны на гэта яго галодны бацька. Нашы продкі адчувалі, напэўна, тое ж, што і мы, калі яны плавалі на сваіх караблях у эпоху вікінгаў і думалі аб духу мора.

Але наступная падзея зусім збіла нас з панталыку. Неяк раніцай мы знайшлі на вільчаку нашага даху з пальмавага лісця маладога кальмара, які меў яшчэ меншыя памеры. Мы ніяк не маглі гэта вытлумачыць. Залезці туды сам ён не мог, бо чарнільныя плямы былі відаць толькі вакол яго, пасярэдзіне даху. Яго не магла ўпусціць туды марская птушка, бо на ім не было ніякіх пашкоджанняў або слядоў ад дзюбы. Мы вырашылі, што яго закінула на дах хваляй, хоць ні адзін з тых, хто стаяў на вахце, не мог успомніць, каб уночы была такая хваля, якая б залівала плыт. Мінала адна ноч за другой, і мы рэгулярна знаходзілі на плыце новых маладых кальмараў, самы маленькі сярод якіх быў велічынёю з сярэдні палец.